Księgi Pamięci Sokołowa Podlaskiego

Źródło: Historia Społeczności Żydowskiej Sokołowa Podlaskiego

O PROJEKCIE

W 2017 r. Fundacja Gszarim otrzymała grant od Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny na tłumaczenie z języka jidysz na język polski Księgi Pamięci napisanej przez Pereca Granatsztejna, ur. 7 marca 1907 r. w Sokołowie Podlaskim, w pobożnej rodzinie żydowskiej.

Od wczesnej młodości Granatsztejn angażował się w działania ruchów syjonistycznych. Przez kilka lat uczył się rolnictwa w kibucu w Wilnie, którego celem było przygotowanie młodzieży do życia w Palestynie. W 1939 r. wyemigrował z Polski do Boliwii, gdzie na życie zarabiał handlem. Pod koniec tego roku zamieszkał w Argentynie, udzielając się w Syjonistycznej Partii Pracy, Kongresie Kultury Żydowskiej oraz YIVO. W 1950 r. zrobił aliję, czyli wyjechał do Izraela. Początkowo pracował w fabryce wyrobów metalowych. Później związał się z lokalną prasą. Do gazet pisywał jeszcze w Polsce. Jego artykuły ukazywały się w pismach w Buenos Aires i Tel Awiwie. Wydał też książki: “Sokołów – moje zniszczone miasteczko” (Buenos Aires, 1946), “Mensz fun nechtn” (Tel Awiw, 1959), “Ansze etmol” (Tel Awiw, 1983).

Przedmiotem tłumaczenia jest książka “Sokołów – moje zniszczone miasteczko”, wydana pierwotnie w Buenos Aires w 1946 r. Została ona spisana w języku jidysz, który dziś nie jest używany w Sokołowie, zwłaszcza, że nie istnieje tutejsza społeczność żydowska. Dlatego język polski przekładu pozwoli poznać tę historię – już niemal zapomnianą – współczesnym mieszkańcom miejscowości.

Autorką przekładu jest dr Agata Reibach.

Koordynacja i organizacja projektu: Katarzyna Markusz.

—

W 2018 r. Fundacja Gszarim otrzymała od Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny oraz od Muzeum Historii Polski w ramach programu “Patriotyzm jutra” grant na tłumaczenie z języka jidysz na język polski Księgi Pamięci napisanej przez Simchę Polakiewicza “In szotn fun Treblinke” (“W cieniu Treblinki”).

Polakiewicz pochodził ze Sterdyni. W czasie wojny znalazł się w getcie w Sokołowie Podlaskim. Trafił do obozu w Treblince. Następnie ukrywał się po tzw. aryjskiej stronie. Jest autorem książki “A tog in Treblinke” wydanej w serii “Dos pojlisze jidntum” w Buenos Aires.

Książka “In szotn fun Treblinke” została wydana pierwotnie w Tel Awiwie w 1957 r. Publikacja ta dokumentuje ostatnie dni żydowskiej społeczności Sokołowa. Jako naoczny świadek, autor opisuje powstanie getta, życie w getcie (szmugiel, pomoc medyczną, epidemię tyfusu, funkcjonowanie Judenratu i inne) oraz ostatnią drogę do Treblinki poprzedzoną likwidacją getta. Autor opisał w niej nie tylko wojenne dzieje miasta, ale dwa rozdziały poświęcił obozom w Treblince.

Autorką przekładu jest dr Agata Reibach.

Koordynacja i organizacja projektu: Katarzyna Markusz.

—

W 2019 r. Fundacja Gszarim otrzymała od Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny grant na tłumaczenie z języka jidysz na język polski Księgi Pamięci napisanej przez Simchę Polakiewicza “A tog in Treblinke” (“Dzień w Treblince”).

Autor opisuje w niej swoją wojenną epopeję. Jego losy, podobnie jak przeżycia wielu polskich Żydów, były przepełnione cierpieniem i męką do tego stopnia, że Jonas Turkow, redaktor prowadzący serię „Dos pojlisze jidntum”, w której książka Polakiewicza się ukazała, z niedowierzaniem dopytywał, czy to co przedstawiał jest aby na pewno prawdziwe. Już samo to stwierdzenie bezsprzecznie oddaje charakter niniejszych wspomnień.

Polakiewicz trafił do Treblinki skąd udało mu się uciec. Wrócił do Sokołowa, gdzie zdobył tzw. aryjskie papiery. Znów uciekł, tym razem do Warszawy. Tam ukrywał się po tzw. aryjskiej stronie. Z Warszawy trafił na roboty przymusowe do Niemiec, gdzie pracował w kopalni węgla.

Książka Polakiewicza, pierwotnie wydana w 1948 r., stanowi nie tylko cenne źródło wiedzy do badań nad Zagładą. Jest także przyczynkiem do opisania historii unicestwiania żydowsko-polskich miasteczek. W tym przypadku Sokołowa Podlaskiego.

Autorką przekładu jest dr Agata Reibach.

Konsultacja historyczna: prof. Jan Grabowski.

Koordynacja i organizacja projektu: Katarzyna Markusz.

—

W 2020 r. Fundacja Gszarim otrzymała od Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny grant na tłumaczenie z języka jidysz na język polski pierwszej części Księgi Pamięci Sokołowa Podlaskiego pod redakcją M. Gelbarta.

Księga Pamięci Sokołowa Podlaskiego została wydana pierwotnie w Tel Awiwie w 1962 r. Jest ona najobszerniejszą ze wszystkich książek, które na temat żydowskiego Sokołowa do tej pory zostały przetłumaczone. Na ponad 750 stronach opisano życie i zagładę żydowskiej społeczności w tym mieście. Autorzy przybliżają czytelnikom szczęśliwe, beztroskie dni oraz momenty grozy i bólu.

Jest to jedyne w swoim rodzaju świadectwo napisane przez rodowitych sokołowian, którzy pisząc swoje teksty wystawili niezniszczalny pomnik nieistniejącej społeczności żydowskiej w mieście. Jest to księga o tym, jak żyły pokolenia sokołowskich Żydów, o ich marzeniach i udrękach, o ludziach tam mieszkających: o Żydach religijnych i niereligijnych, o robotnikach i uczonych, inteligentach i miejskich głupcach, handlarzach i wielkich kupcach. Także o miejscach: domach modlitwy, sztyblach, synagogach, klubach młodzieżowych i partyjnych lokalach, o świętach i uroczystościach obchodzonych z wielkim rozmachem, o ideach i ruchach społecznych począwszy od syjonistów i haluców.

Autorką przekładu jest dr Agata Reibach. Przekład fragmentów z języka hebrajskiego: Regina Gromacka.

Konsultacja historyczna: prof. Jan Grabowski.

Koordynacja i organizacja projektu: Katarzyna Markusz.

Projekt ten prowadziliśmy również w 2021 r. (druga część tłumaczenia) i 2022 r. (trzecia część tłumaczenia). Dzięki temu udało się przełożyć na język polski całość Księgi Pamięci Sokołowa Podlaskiego.

—

W 2021 r. Fundacja Gszarim otrzymała od Fundacji Batorego w ramach Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy, finansowanego ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego grant na rozwój portalu Jewish.pl. W ramach tego projektu powstało tłumaczenie książki “Ludzie z przeszłości” Pereca Granatsztejna.

Oryginał w języku jidysz został wydany przez Wydawnictwo Biblioteki I. L. Pereca w Tel Awiwie w 1959 r. Autor pod koniec lat 30. XX wieku wyemigrował do Ameryki Południowej, a w 1950 r. do Izraela. Pisał artykuły do żydowskich gazet w Polsce, Buenos Aires i Tel Awiwie. Jest pochowany w miejscowości Holon. Na jego nagrobku napisano “Autor >>Ludzi z przeszłości<<“.

Akcja książki rozpoczyna się przed I wojną światową, by prowadzić nas przed dwudziestolecie międzywojenne aż do powstania państwa Izrael. Z Sokołowa Podlaskiego autor zabiera nas do Wilna, a potem do Ameryki Południowej. Pojawiający się w drugiej części powieści Pesach Grin to prawdopodobnie sam Perec Granatsztejn.

Autorką przekładu jest dr Agata Reibach. Konsultacja hebraistyczna: Regina Gromacka. Redakcja: Katarzyna Markusz i Regina Gromacka. Konsultacja historyczna: prof. Jan Grabowski.

Koordynacja i organizacja projektu: Katarzyna Markusz.

—

—

Rezultatem projektu jest pełna strona internetowa, na której zamieszczono Księgi Pamięci Sokołowa Podlaskiego przetłumaczone z języka jidysz na język polski.

Ponieważ są one dostępna dla wszystkich użytkowników Internetu bez żadnych opłat, będą mogły służyć nauczycielom w Sokołowie Podlaskim jako źródło do prowadzenia lekcji historii, krzewienia patriotyzmu, poznawania lokalnej ojczyzny, wychowania w duchu troski o lokalną społeczność. Na ich podstawie można tworzyć scenariusze warsztatów dla uczniów i lekcje z wykorzystaniem materiałów źródłowych.

Materiał może służyć wszystkim mieszkańcom miasta, którzy do tej pory – ze względu na barierę językową – nie mogli poznać tej części swojej historii. Kształtuje w ten sposób postawy szacunku, tolerancji, walczy ze stereotypami i promuje wielokulturowość.

W 2018 r., dzięki prywatnym darczyńcom, rozpoczęliśmy tłumaczenie ksiąg na język angielski. Autorką przekładu jest Katarzyna Gucio.