Historia Żydów w starożytności

Źródło: PWN Księgarnia Internetowa oraz Radio TOK FM

TOK FM Audycje TOK FM OFF Czarek: Od Thotmesa do Mahometa. W studio: prof. Łukasz Niesiołowski-Spano

Unikatowe opracowanie historii Żydów autorstwa Łukasza Niesiołowskiego-Spano i Krystyny Stebnickiej w szerokim zakresie chronologicznym obejmującym ponad dwa tysiące lat – od czasów gdy w Kanaanie uformowała się niewielka społeczność określana mianem Izraela, aż do podbojów arabskich w VII w. n.e. Opierając się na wszechstronnej bazie źródłowej, w tym na najnowszych badaniach archeologicznych, autorzy w zwartym wykładzie przedstawiają historię polityczną Żydów, rozwój ich kultury i zmiany religijne zachodzące na przestrzeni wieków. W pierwszej część podręcznika przedstawiono historię Izraela i Żydów od czasów najdawniejszych do upadku państwa Hasmoneuszy. W drugiej części omówiono okres panowania rzymskiego, kiedy Żydzi, pozbawieni własnej państwowości, żyli w państwie klienckim wobec Rzymu, a następnie w rzymskiej prowincji. Tu też pokazano zmiany zachodzące w świecie żydowskim w dobie chrystianizacji państwa.

Publikację wyróżnia wyjątkowe ujęcie tematu, gdyż prezentowany w niej wykład nie przypomina tradycyjnych „biblijnych” historii Izraela, został bowiem – gdy tylko było to możliwe – oparty na źródłach pozabiblijnych konfrontowanych z narracją Biblii. W wielu miejscach autorzy odrzucają wersje wydarzeń przedstawione w Piśmie jako niezgodne z faktami historycznymi. W myśl tej koncepcji metodologicznej, nakazującej w miarę możliwości ujmować dzieje Żydów w kontekście zewnętrznym, ramy chronologiczne podręcznika wyznaczają egipski faraon i arabski prorok – Thotmes III i Mahomet – zamiast postaci znanych przede wszystkim z narracji żydowskich.

/PWN Księgarnia Internetowa/

Inne z tej księgarni

• Brzmienie Holokaustu. O reprezentacjach Zagłady w sztuce radiowej. Joanna Bachura-Wojtasik, Eliza Matusiak. Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
  Brzmienie Holokaustu

Jak pisze Jacek Leociak: „reprezentować” – to czynić na powrót obecnym. Twórcy sztuki audialnej podejmują próby uobecniania ocalałych i ofiar Szoa, a artystyczne formy dźwiękowe stanowią przestrzeń reprezentacji. Audialne opowieści podejmujące tematykę Zagłady, choć skupione wokół cierpienia i śmierci jednostek oraz całych grup, nierzadko w swej istocie są historią o ocaleniu, stawiają bowiem w swym centrum wspomnienia tych, którzy przetrwali. Specyfika wspomnień Zagłady i z Zagłady, ich fragmentaryczność – sprawiają, że praca twórców artystycznych form dźwiękowych skoncentrowana jest niejednokrotnie na rekonstruowaniu losów jednostek i ich rodzin oraz utkaniu opowieści z dostępnych i odnalezionych wspomnień, śladów, dokumentów. Dyskurs holocaustowy zapośredniczony przez medium audialne nie jest jednorodny, ale rozprzestrzeniony wskutek dyspersji zagarniającej coraz to nowe obszary budowania opowieści o Szoa. Mamy nadzieję, że niniejsza publikacja wzbogaci wiedzę o Zagładzie, a także wiedzę radioznawczą, wypełniając lukę w literaturze przedmiotu, w której ta tematyka nie była dotąd podejmowana.
Autorki
Praca pionierska w odniesieniu do zamysłu fuzji tematu traumy z techniką medium radiowego. W polskich badaniach pierwsza, choć oczywiście zainteresowanie szeroko pojmowaną literaturą w radiu nie jest nowe. Ze wszech miar warta publikacji, także dla poszerzenia dyskusji o zasadności badania aspektu artystycznego w odniesieniu do szczególnie wrażliwego dokumentu życia, jakim jest sytuacja graniczna – tu Zagłada.
/Z recenzji prof. dr hab. Violetty Wejs-Milewskiej/

• Dzieci żółtej gwiazdy. Tytuł oryginalny: Los niños de la estrella amarilla. Białystok, 2020. Autor: Mario Escobar. Tłumacz: Patrycja Zarawska. Wydawca: Wydawnictwo Kobiece.

Nowa książka Mario Escobara, autora bestsellerowej „Kołysanki z Auschwitz” Poruszająca opowieść o dramatycznej ucieczce, ogromnym poświęceniu i sile nadziei w ogarniętych wojną czasach.

Sierpień 1942 roku. Bracia Jakob i Moise Stein przebywają u ciotki w Paryżu, będącym pod nazistowską okupacją. Rodzice chłopców, para znanych dramaturgów, zostawili ich pod opieką ciotki na jakiś czas, zanim znajdą bezpieczną przystań dla rodziny. Przerażająca obława krzyżuje ich plany. Francuska żandarmeria pod rozkazami nazistów aresztuje chłopców i zabiera ich do Vélodrome d’Hiver – ogromnej posępnej budowli w pobliżu wieży Eiffla, gdzie przetrzymywane są tysiące francuskich Żydów.

Jakob i Moise wiedzą, że aby przeżyć, muszą uciekać i odnaleźć rodziców. Ich jedyną wskazówką są listy wysłane z południa Francji. Podczas niebezpiecznej wędrówki przez okupowany kraj chłopcy spotkają wielu życzliwych ludzi, gotowych, aby ich chronić. Niektórzy z nich zapłacą za to najwyższą cenę.

• Dziesięcioro Żydów, którzy rozsławili Polskę. Wydanie: 2019. Autor: Beata Stankiewicz. Wydawca: Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie.

Publikacja prezentuje sylwetki dziesięciorga wybitnych ludzi kultury i nauki. Oprócz reprodukcji prac Beaty Stankiewicz zawiera obszerne biogramy sportretowanych osób i wyimki z ich tekstów. Ponadto w książce znalazł się między innymi wywiad z artystką, przybliżający ideę cyklu.

• Kołysanka z Auschwitz / Dzieci żółtej gwiazdy Pakiet

Tytuł oryginalny: Canción de cuna de Auschwitz / Los niños de la estrella amarilla. Wydanie: Białystok, 2020. Autor: Mario Escobar. Tłumacz: Patrycja Zarawska. Wydawca: Wydawnictwo Kobiece. Typ oprawy: pudełko kartonowe

Bestsellerowe powieści Mario Escobara. Poruszające historie, które zostają w pamięci na długo. W pakiecie znajdują się książki:

„Kołysanka z Auschwitz” - Historia inspirowana życiem Helene Hannemann, matki, która poświęciła wszystko dla rodziny i dzieci, które miała nadzieję uratować. Helene Hannemann, rodowita Niemka, mieszka z mężem romskiego pochodzenia, z którym ma piątkę dzieci. Pewnego poranka 1943 roku do ich życia wkracza niemiecka policja nasłana przez SS. Najbliżsi Helene mają opuścić mieszkanie i zostać zesłani do obozu Auschwitz-Birkenau. Kobieta nie wyobraża sobie życia bez rodziny i dobrowolnie decyduje się na zesłanie do obozowego piekła.

Gdy doktor Mengele zleca założenie przedszkola, wyznacza Helene do opieki nad obozowymi dziećmi. Mają zająć baraki obok jego laboratorium. Kobieta nie ma złudzeń co do jego okrutnych intencji. Wspólnie z innymi więźniarkami zaczyna rozpaczliwą walkę o obozowe dzieci. Każdego dnia próbuje złagodzić ich cierpienia, chociaż wie, że los jej podopiecznych jest z góry przesądzony.

"Dzieci żółtej gwiazdy" - Niezwykła opowieść o dramatycznej ucieczce dzieci przed koszmarem wojny. Młodzi bracia Jakob i Moise przemierzają okupowaną przez Nazistów Francję, aby odnaleźć ukochanych rodziców.

• Od dyskryminacji do eksterminacji Polityka Trzeciej Rzeszy wobec Żydów w Krakowie (1939-1943). Wydanie: Kraków, 2020. Autor: Agnieszka Zajączkowska-Drożdż. Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Autorka skonstruowała narrację na podstawie dobrze zinterpretowanych źródeł: opracowań w formie druków zwartych, materiałów przyczynkarskich, źródeł prawa, a także relacji i wspomnień. Ze względu na wagę poruszanej problematyki niniejsza książka powinna być adresowana nie tylko do profesjonalistów, ale również do szerszego grona czytelników. Dzięki temu spełni ważną funkcję społeczną – pomoże przechować w ludzkiej pamięci wiedzę o czasach minionych, które – miejmy nadzieję – nigdy nie powrócą.
/Prof. dr hab. Andrzej Jaeschke/

Agnieszka Zajączkowska-Drożdż jest doktorem nauk społecznych w zakresie nauk o polityce, absolwentką studiów judaistycznych i europeistyki na Uniwersytecie Jagiellońskim. Doktorat obroniła w Instytucie Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ. Była stypendystką Israel Government Scholarship na Uniwersytecie w Tel Awiwie. W latach 2017-2020 kierowała Centrum Badań Holokaustu UJ. Obecnie pracuje w Katedrze Społeczeństwa i Kulturowego Dziedzictwa Europy w Instytucie Europeistyki UJ.

• Osioł Mesjasza. Tytuł oryginalny: L’asino del Messia. Wydanie: Sękowa, 2020. Autor: Włodek Goldkorn. Tłumacz: Joanna Malawska. Wydawca: Czarne.

Włodek Goldkorn ma szesnaście lat, kiedy w 1968 roku wyjeżdża z Polski do Izraela. Zafascynowany nowym krajem, obdarza go żywiołową miłością. Szybko jednak rusza pod prąd, zaczyna stawiać niewygodne pytania, kwestionuje jedyną słuszną drogę, którą mu wskazywano. Zamiast tańczyć horę, słucha egipskich piosenkarek, zostaje aktywistą radykalnej lewicy, protestuje przeciwko okupacji Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu, jako rekrut sprzeciwia się przełożonym… Z czasem młody buntownik wyrasta na niezależnego humanistę, który unika wydeptanych ścieżek. Jest człowiekiem o tożsamości złożonej jak mozaika, który w wielu językach czuje się jak w domu i nie odrzuca żadnej ze swoich ojczyzn (do Polski i Izraela wkrótce dołączą Włochy) – dużo im zawdzięcza, jeszcze więcej od nich wymaga.

• Polyphonie des Holocaust 100 Stimmen zur Erinnerungskultur. Autor: Potocka Maria Anna. Wydawca: Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie. 2020.

Książka niemieckojęzyczna.

Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie (MOCAK) i Centrum Sztuk Prześladowanych w Solingen zadały szereg pytań - filozofom, historykom, psychiatrom, artystom, kuratorom i pisarzom - które wydają się dzisiaj mieć największe znaczenie w tym kontekście: postawiono pytanie o pamięć o Holokauście, jak ją opisać i gdzie przebiegają granice wolności artystycznej.
Książka próbuje podjąć temat odpowiedzialności za Holokaust.

• Ślub pod chupą Jak wychodząc za mąż zostałam żydówką. Wydanie: Bielsko-Biała, 2020. Autor: Sylwia Borowska. Wydawca: Pascal.

Podobał Ci się serial Unorthodox? Przeczytaj tę książkę. Poznaj historie Polek, które zakochały się nie tylko w Żydach, ale i w żydowskiej religii oraz kulturze. Ślub pod chupą, peruka, koszerowanie mięsa, Tora – oto słownik pojęć żydowskich, które często pojawiają się w tej książce. Jej bohaterki wybrały judaizm, a więc w świetle prawa religijnego są Żydówkami. Noszą dwa imiona – dawne polskie i nowe żydowskie. Mówią o tym, jak wygląda ich codzienność, miłość, wychowywanie dzieci, relacje z rodzinami mieszkającymi w Polsce. Ich historie zaskakują, wciągają i zabierają czytelnika w podróż nie tylko do innego Izraela, ale wręcz do innego świata. Miriam, Rachel, Batya, Ruth, Tamar, Or, Keren i Avigail to kobiety, które uciekają – od liberalnej społeczności pozbawionej jasnych reguł do miejsca, gdzie obowiązują tradycja, twarde zasady i ścisłe instrukcje. Dlaczego? O tym jest ta książka.

• The Sisters of Auschwitz. Autor: Van Iperen Roxane. Wydawca: Orion Books. 2020.

The international bestselling and life-affirming story of female bravery, Jewish Nazi resistance and surviving the horrors of Auschwitz

Perfect for readers of The Tattooist of Auschwitz, The Choice and The Librarian of Auschwitz - this is the international bestselling and life-affirming true story of female bravery and surviving the horrors of Auschwitz.

WINNER of the Opzij Literature Prize 2019

They knew their survival depended on each other. They had to live for each other.

It is 1940 and the Final Solution is about to begin. The Nazis have occupied The Netherlands but resistance is growing and two Jewish sisters - Janny and Lien Brilleslijper - are risking their lives to save those being hunted, through their clandestine safehouse 'The High Nest'. It becomes one of the most important safehouses in the country but when the house and its occupants are betrayed the most terrifying time of the sisters' lives begins. This is the beginning of the end.

With German defeat in sight, the Brilleslijper family are put on the last train to Auschwitz, along with Anne Frank and her family. What comes next challenges the sisters beyond human imagination as they are stripped of everything but their courage, resilience and love for each other.

• Ze złości. Wydanie: 2, 2020. Autor: Irek Grin. Wydawca: EMG.

„Ze złości” to opowieść o Maksie, chasydzkim książątku, rocznik 1920, żydowskim chłopcu, który bardzo chciał być Polakiem, a także o Franku z młyna, jego polskim przyjacielu, który postanowił zostać Żydem.

To historia Polski i Krakowa. Historia poplątana - jak to historia. Niemal 17 lat po premierze Irek Grin postanowił przeczytać powtórnie swoją powieść „Ze złości”. Od pierwszego wydania tej książki w Polsce ukazało się wiele niezwykle istotnych publikacji o tematyce żydowskiej, o antysemityzmie, o tragicznej historii sąsiedzkiej narodów polskiego i żydowskiego.

Książki te - naukowe, reporterskie, pamiętnikarskie, popularnonaukowe - zmieniły wiele w świadomości polskiego czytelnika i uczyniły dużo dobrego. Co ciekawe, pośród niemałej liczby publikacji było stosunkowo mało powieści, tak jakby ciężar „tematu żydowskiego” nie pozwalał na tworzenie fikcji, jakby zmuszał do ciągłego uzupełniania informacji „prawdziwych”, jakby każdy najdrobniejszy nawet, ukryty do tej pory fakt musiał być opowiedziany i opatrzony przypisem. To oczywiście zrozumiałe, kiedy chce się przypomnieć każdego spośród wielu milionów zamordowanych, ale fikcja literacka, w wypadku „Ze złości” poprzedzona pięcioletnią kwerendą, ma również sporo do zaoferowania. Może inspirować, nie ogranicza swoich intuicji, bywa niejednoznaczna i wielowątkowa, twórczo korzysta z niedomówień. Innymi słowy - jest odpowiednią formą do opowiadania o sytuacjach niemożliwych. Może zatem „Ze złości”, poznawana już z perspektywy zaawansowanych badań naukowych i opracowań szczegółowych, pozwoli się po wielu latach przeczytać nieco inaczej niż na początku tego wieku.

Irek Grin (1969), pisarz, menedżer kultury. Autor kilku książek. Twórca i dyrektor Międzynarodowego Festiwalu Kryminału Wrocław i Bruno Schulz. Festiwal. Wydawca w krakowskim wydawnictwie EMG. W latach 2013 ? 2016 kurator literacki Europejskiej Stolicy Kultury Wrocław 2016, koordynator obchodów Światowej Stolicy Książki UNESCO Wrocław 2016/2017. Juror Literackiej Nagrody Europy Środkowej ANGELUS (2017-2018). Od 2018 dyrektor Wrocławskiego Domu Literatury, odpowiedzialny m.in. za miejskie nagrody literackie SILESIUS i ANGELUS, Wrocławskie Targi Dobrych Książek, wydawnictwo Warstwy czy program Wrocławia ? Miasta Literatury UNESCO. Członek Rady Fundacji Olgi Tokarczuk.

• Żydowscy adwokaci przedwojennego Krakowa. Wydanie: 2020. Autor: Bartosz Heksel. Wydawca: EMG.

Wydanie książki o działalności krakowskich adwokatów pochodzenia żydowskiego do 1939 roku to wyjątkowe wyzwanie, jakiego podjęli się wspólnie Bartosz Heksel i wydawnictwo EMG. Publikacja uzupełnia dotkliwą lukę w badaniach nad międzywojennym żydowskim Krakowem i jedną z najważniejszych wówczas grup społecznych miasta.

Jesteśmy przekonani, że popularnonaukowy charakter dzieła przyczyni się do wzrostu świadomości o zgładzonym świecie nie tylko wśród historyków i badaczy, ale dotrze także do szerokiego grona czytelników. Książka jest poświęcona prawnikom żydowskiego pochodzenia oraz roli, jaką odgrywali w międzywojennym Krakowie. Dotyczy ona ich działalności społecznej, politycznej, kulturalnej i naukowej, a także wkładu w rozwój polskiej oraz europejskiej myśli prawniczej. Uzupełnieniem obrazu są historie konkretnych osób i ich rodzin, wybrane głośne sprawy sądowe, w których brali udział, a także charakterystyczne dla epoki przykłady życia towarzyskiego ówczesnych elit. W publikacji przedstawiono również losy krakowskich adwokatów w czasie wojny i po jej zakończeniu. Książka wykorzystuje dokumenty archiwalne i jest ilustrowana zdjęciami i materiałami pochodzącymi z kolekcji muzealnych lub prywatnych, do tej pory rzadko bądź w ogóle nie prezentowanych. Pracę uzupełnia 429 biogramów osób, które uprawiały zawód adwokata w roku 1939.

Bartosz Heksel to absolwent historii na Uniwersytecie Jagiellońskim (2010), studiów podyplomowych Nazizm Totalitaryzm Holokaust prowadzonych przez Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie i Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau oraz podyplomowych studiów muzealniczych na UJ. Od 2012 roku pracuje w Muzeum Historycznym Miasta Krakowa, obecnie jako adiunkt w oddziale Apteka pod Orłem. Jest autorem scenariusza trzech wystaw czasowych: Emigrejtan. Zygmunt Nowakowski krakowianin na wygnaniu, Zwierzyniec zaprasza: Dębniki i Żegota. Ukryta pomoc, współautorem katalogu Żegota. Ukryta pomoc (2017) i kilku wystaw plenerowych, a także autorem artykułów o Krakowie i krakowskich Żydach, publikowanych w Krzysztoforach. Zeszytach Naukowych Muzeum Historycznego Miasta Krakowa.

• 447 Plan grabieży Polski. Od deklaracji terezińskiej do ustawy 447. Wydanie: Warszawa, 2020. Autor: Leszek Sosnowski. Wydawca: Fronda.

Amerykańska Ustawa 447 obrosła emocjami i zasłużoną złą sławą. Czy naprawdę jest groźna dla stanu majątkowego Rzeczpospolitej? Leszek Sosnowski, amerykański prawnik polskiego pochodzenia sumuje fakty dotyczące tzw. restytucji mienia bezspadkowego.

Przypomina Deklarację Terezińską z roku 2009 i stanowisko Israela Singera, Sekretarza Generalnego Światowego Kongresu Żydowskiego, z kwietnia 1996 r.: „3 miliony Żydów zginęło w Polsce i Polacy nie będą spadkobiercami polskich Żydów. Nigdy na to nie zezwolimy. Będziemy ich nękać tak długo, dopóki Polska znów nie pokryje się lodem. Jeżeli Polska nie zaspokoi żydowskich żądań, będzie publicznie poniżana i atakowana na forum międzynarodowym.”* (Jewish group threatens Poland over restitution, Reuters, 19 April 1996.)

Deklaracja Terezińska nie definiując mienia bezspadkowego określa je jako nieruchomości osób prywatnych, które należały „do ofiar Holokaustu i innych ofiar nazistowskich prześladowań” z których większość zmarła nie pozostawiając spadkobierców. Nie chodzi więc o rekompensatę dla spadkobierców ofiar, ale niewyobrażalne kwoty pieniężne, które bez podstawy prawnej mielibyśmy przekazać organizacjom żydowskim, nie mającym bezpośrednio niczego wspólnego z ofiarami.

Dziewięć lat po przyjęciu Deklaracji Terezińskiej, w dniu 12 grudnia 2017, Senat Kongresu USA przyjął ustawę „447”. Jak stwierdził pragnący zachować anonimowość urzędnik Departamentu Stanu USA: „Jeśli nie zamierzają słuchać nas jako Żydów, będą musieli słuchać nas jako Amerykanów.”

Czy polskie władze powstrzymają zapędy międzynarodowych organizacji żydowskich?
Czy polski Sejm zainteresował się obywatelskim projektem ustawy anty-447?
Jak wygląda kwestia roszczeń bezspadkowych w świetle prawa międzynarodowego?

• A Delayed Life. Wydanie: 2020. Autor: Dita Kraus. Wydawca: Ebury Press.

The powerful, heart-breaking memoir of Dita Kraus, the real-life Librarian of Auschwitz

Born in Prague to a Jewish family in 1929, Dita Kraus has lived through the most turbulent decades of the twentieth and early twenty-first centuries. Here, Dita writes with startling clarity on the horrors and joys of a life delayed by the Holocaust. From her earliest memories and childhood friendships in Prague before the war, to the Nazi-occupation that saw her and her family sent to the Jewish ghetto at Terezín, to the unimaginable fear and bravery of her imprisonment in Auschwitz and Bergen-Belsen, and life after liberation.

Dita writes unflinchingly about the harsh conditions of the camps and her role as librarian of the precious books that her fellow prisoners managed to smuggle past the guards. But she also looks beyond the Holocaust – to the life she rebuilt after the war: her marriage to fellow survivor Otto B Kraus, a new life in Israel and the happiness and heartbreaks of motherhood.

Part of Dita's story was told in fictional form in the Sunday Times bestseller The Librarian of Auschwitz by Antonio Iturbe. Her memoir tells the full story in her own words.

• A History of Judaism. Wydanie: 2, 2020. Autor: Martin Goodman. Wydawca: Penguin Books.

A panoramic history of Judaism from its origins to the present

Judaism is by some distance the oldest of the three Abrahamic religions. Despite the extraordinarily diverse forms it has taken, the Jewish people have believed themselves bound to God by the same covenant for more than three thousand years. This book explains how Judaism came to be and how it has developed from one age to the next, as well as the ways in which its varieties have related to each other.

'A one-volume tour de force. Goodman meets the substantial challenge of charting the twists and turns, tributaries and backwaters of Judaism's many streams over 2,000 years - and succeeds' Harry Freedman, Jewish Chronicle

'Learned and illuminating ... this magnificently lucid account will become the standard reference for a generation' Dominic Green, Wall Street Journal.

• 250 pytań do Stanisława Michalkiewicza. Wydanie: 2020. Autor: Praca zbiorowa. Wydawca: Magna Polonia

250 pytań do Stanisława Michalkiewicza – to wyjątkowa książka. Wyjątkowa, bo współtworzona przez Państwa. Redaktor Stanisław Michalkiewicz posiada niesamowity dar analizowania faktów, przewidywania zdarzeń i opisywania rzeczywistości. Udało nam się zebrać aż 294 pytania, na które redaktor Michalkiewicz odpowiedział. Nie stosowaliśmy cenzury! A więc każdy mógł zapytać o co tylko chciał. I oto efekt naszej pracy. Co Stanisław Michalkiewicz odpowiedział Stanisławowi Tymińskiemu? Jakie powinny być stosunki z żydami? Co z okrągłostołowym ładem? Czy Ponadto Zapytaliście Państwo o: sojuszników Polski, stosunki z Żydami, okrągły stół, o Wojnę Secesyjną, potencjalne reformy, które przeprowadził by Stanisław Michalkiewicz gdyby został premierem, Kresy, historię alternatywną, aferę FOZZ, pedofilię w Kościele, zabójstwo Pawła Adamowicza, Smoleńsk, monarchię, invitro, liberalizm, chrześcijaństwo, wiarę w Boga, ulubione książki, UE, socjalizm, 10 przykazań, spędzanie wakacji i wiele innych kwestii!