Trucie Polski. „Karta” 99/2019: o antysemityzmie w II RP

22/05/2019 | Na stronie od 22/05/2019

„Nie da się dawnej podłości usprawiedliwić: że Żydów było za dużo, że odbierali Polakom pracę i chleb, że naruszali polską tożsamość… Nie, o obliczu kraju przesądzały ciosy, zadane w imię czystszej Polski, zostawała na wierzchu jedynie plugawość tamtej teorii i praktyki” – pisze we wstępie do najnowszego wydania kwartalnika „Karta” Zbigniew Gluza, redaktor naczelny pisma i prezes Ośrodka KARTA.

Jak zauważa Gluza, obecnie narasta ruch zdeklarowanych nacjonalistów, „majaczą nawet lokalni naziści”, którzy przy okazji sztandarowych świąt „wrzeszczą o Wielkiej Polsce”. Jednak jak Gluza uzasadnia, „ich Polska to fantom – ani nie ma takiego kraju, ani nie będzie. W istocie też – nie było. Tamta z drugiej połowy lat trzydziestych, wykrzyczana w podobny sposób, zniknęła. W połowie drogi między wojną a dniem dzisiejszym wyrosła +Solidarność+, ta pierwsza, bezinteresowna, nieodwołująca się do przemocy, wymierzona nie przeciw ludziom, lecz systemowi. Chciałoby się wierzyć: to jest Polska”.

Numer otwierają teksty źródłowe zebrane w dziale pt. „Czysta Polska”. „Kwestia żydowska” w latach trzydziestych dla wielu środowisk stała się najpoważniejszym problemem słabego gospodarczo kraju.

„Akceptacja, sprzeciw czy obojętność wobec przemocy, tak symbolicznej, jak i fizycznej w odniesieniu do Żydów, niosły za sobą dramatyczne konsekwencje. Polacy i Żydzi – sąsiedzi od setek lat, wtłoczeni w ramy konfliktu ogarniającego wszelkie aspekty życia społecznego, tracili szanse na pokojowe współistnienie” – wskazał Adam Safaryjski, który wybrał i podał do druku prezentowane teksty.

Opinia publiczna żyła tą tematyką – można wręcz zauważyć panujące przekonanie, że obecność Żydów w Polsce jest problemem, którego rozwiązanie przyniesie krajowi dobrobyt i mocarstwową pozycję na arenie międzynarodowej. Na łamach prasy dyskutowali intelektualiści, a w parlamencie – politycy.

Adam Safaryjski wybrał polskie i żydowskie głosy zapisujące atmosferę lat 1934–1939. W wyborze znalazły się m.in. listy młodzieży do „Małego Przeglądu”, czyli pisma założonego przez Janusza Korczaka. Czytelnik odnajdzie także głosy oddające stosunek państwa i Kościoła oraz relacji Polacy–Żydzi – m.in. kard. Augusta Hlonda i premiera Felicjana Sławoja Składkowskiego. W podrozdziale „Wróg w domu” znalazły się wypowiedzi publicystów – m.in. Zofii Kossak-Szczuckiej, Heleny Musielewskiej, Stefana Kisielewskiego czy ks. Stanisława Trzeciaka.

„Polska późnych lat trzydziestych nie była krajem przyjaznym dla Żydów. Musieli liczyć się z dalszymi ograniczeniami czy nawet z fizycznymi atakami. Tuż przed samą wojną ofensywa antysemicka nieco przycichła – wspólny wróg okazał się, choć w niewielkim stopniu, elementem łączącym wszystkich obywateli. Nie wiadomo, jako potoczyłyby się losy społeczności żydowskiej na ziemiach polskich, gdyby nie nadeszła Zagłada – czy doszłoby do ustawowego ograniczenia ich praw politycznych, czy też nadal prowadzona byłaby głównie walka propagandowa. Historia stosunków polsko-żydowskich na ziemiach polskich została brutalnie przerwana” – wskazała prof. Anna Landau-Czajka w kontekście historycznym.

(...)

Anna Kruszyńska (PAP)

akr/ skp /