Międzynarodowa konferencja naukowa "Żydzi europejscy w obliczu nieuchronności Zagłady"

Źródło: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Celem konferencji jest rozpoznanie i opisanie doświadczenia życia europejskich Żydów w obliczu bliskiego i nieuchronnego zagrożenia Zagładą. Konferencja odbędzie się z okazji 80. rocznicy powstania w getcie warszawskim.

• 23-25 kwietnia 2023 (niedziela-wtorek), Muzeum POLIN
• 23 kwietnia (niedziela) – audytorium Muzeum POLIN
• 24-25 kwietnia (poniedziałek-wtorek) – sala konferencyjna A
• Wypełnij formularz zgłoszeniowy do 22 kwietnia >>
• Języki konferencji: angielski i polski (tłumaczenie symultaniczne)
• Wstęp wolny

Organizatorzy:

• Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN,
• Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN,
• Instytut Historii i Kultury Żydów im. Szymona Dubnowa w Lipsku,
• Muzeum Pamięci Holokaustu w Waszyngtonie (USHMM).

Temat konferencji >>

Latem 1941 roku nazistowskie Niemcy rozpoczęły bezpośrednią eksterminację Żydów. Początkowo były to masowe egzekucje ludności cywilnej na Wschodzie, a od 1942 roku deportacje do założonych w okupowanej Polsce obozów zagłady. Nadchodzące informacje o masowych mordach sprawiły, że od pewnego momentu – różnego dla różnych skupisk żydowskich – Żydzi zaczęli sobie coraz wyraźniej zdawać sprawę, że zagraża im śmiertelne niebezpieczeństwo, którego trudno uniknąć.

Celem konferencji jest rozpoznanie i opisanie doświadczenia życia Żydów w obliczu bliskiego i nieuchronnego zagrożenia Zagładą. Jak rozprzestrzeniały się informacje o masowych mordach? Jak Żydzi adaptowali się do warunków ekstremalnych? Jak wyglądało ich życie dzień po dniu w tych warunkach? Jakie były ich przeżycia i emocje oraz świadomość dalszego losu?

Chociaż okres nazistowskich prześladowań jako całość był dla Żydów sytuacją ekstremalną, jako temat konferencji wybraliśmy najbardziej skrajne doświadczenia Żydów europejskich podczas Holokaustu. Interesują nas doświadczenia sytuacji, takich jak:

• życie codzienne w gettach w podczas niemieckich akcji deportacyjnych,
• doświadczenie przeżycia masowej egzekucji, udział w marszu śmierci,
• życie w bunkrach, kryjówkach, w lasach i obozach rodzinnych,
• doświadczenie podróży w transportach deportacyjnych i ucieczek z nich,
• codzienność w niemieckich obozach przejściowych, obozach pracy i obozach koncentracyjnych, a także obozach zagłady, w tym praca w Sonderkommando.

Konferencja będzie towarzyszyć planowanej na przyszły rok w Muzeum POLIN wystawie czasowej "Wokół nas morze ognia", która koncentruje się na przeżyciach ludności cywilnej podczas powstania w getcie warszawskim w kwietniu 1943 roku.

Program konferencji >>

23 kwietnia 2023 (niedziela)

• godz. 16.00-16.15 – otwarcie konferencji;
• godz. 16.15-17.45 – panel 1:

  "Po obu stronach muru. Wokół powstania w getcie warszawskim"; prowadzenie: Jan Gerber;

  • Avihu Ronen – "ŻOB w Warszawie jako centrala żydowskich organizacji bojowych w gettach";
  • Tom Navon – "Powrót do getta. Polscy komuniści czy żydowscy bojownicy";
  • Carolyn Piorun –"To już nie jest tylko żydowski smutek. Yiddish PEN Club w Londynie wobec powstania w getcie warszawskim".

• godz. 17.45-18.15 – przerwa na kawę;
• godz. 18.15-19.45 – wykład inauguracyjny:

  Barbara Engelking – "Inny rodzaj odwagi. Żydowscy cywile w powstaniu w getcie warszawskim".

24 kwietnia 2023 (poniedziałek)

• godz. 10.00-12.00 – panel 2:

  "Getta I"; prowadzenie: Michał Trębacz;

  • Anna Hajkova – "Terezin i społeczność ofiar Zagłady";
  • Maria Ferenc – "«Każdy pyta, co z nami będzie». Mieszkańcy getta warszawskiego wobec wiadomości o Zagładzie";
  • Adam Sitarek - "«Ku naszemu wielkiemu nieszczęściu wiemy już teraz wszystko…». Wiedza na temat działalności obozu zagłady w Chełmnie oraz reakcje na nią w gettach w Kraju Warty";
  • Ewa Wiatr – "«Lotem błyskawicy rozniosła się po getcie pogłoska o mającym nastąpić wysiedleniu całej ludności». Deportacje z getta łódzkiego w 1942 r.: przygotowanie, przebieg, reakcje".

• godz. 12.00-12.30 – przerwa na kawę;
• godz. 12.30-14.30 – panel 3:

  "Getta II"; prowadzenie: Natalia Aleksiun;

  • Leonid Gershovich – "Powstania w małych gettach. Oddolna aktywność Żydów w obliczu Zagłady";
  • Daina Eglitis – "Kobiece doświadczenia «zbrodni przeciwko sile życiowej» w gettach w krajach bałtyckich 1941-1943";
  • Nadja Weck – "Życie codzienne w getcie na Blichu w Samborze podczas niemieckich akcji deportacyjnych. Miejscowa ludność nieżydowska między kolaboracją z niemieckim okupantem a pomocą żydowskim sąsiadom";
  • Natalia Ivchyk – "(Nie)dziecięce głosy z getta w Lityniu"

• godz. 14.30-15.30 – przerwa na obiad;
• godz. 15.30-17.00 – panel 4:

  "W ukryciu", prowadzenie: Barbara Engelking:

  • Radosav Tucović – "Trzy i pół roku w kryjówce. Przypadek ukrywania się Marko Anafa w okupowanym Belgradzie (1941-1944)";
  • Michał Grochowski – "Trzecia droga. Bunkry getta warszawskiego";
  • Natalia Aleksiun – "«Doznałam szoku nerwowego i zaczęłam mówić od rzeczy». Żydowskie relacje o załamaniu psychicznym w obliczu śmiertelnego zagrożenia".

• godz. 17.00-17.30 – przerwa na kawę;
• godz. 17.30-19.00 – panel 5:

  "W okupowanej Europie", prowadzenie: Krzysztof Persak:

  • Dorota Choińska – "«Woleliby umrzeć niż wrócić do Francji». Żydzi polscy uciekający przed Zagładą z Francji do Hiszpanii";
  • Stefania Zezza – "«Tymczasem Żydzi czują, że nadciąga burza». Żydzi z Salonik w obliczu Holokaustu";
  • Laurien Vastenhout – "Los nieznany? Jak rady żydowskie w Holandii i Belgii poszukiwały informacji o losie Żydów «na wschodzie»".

• godz. 19.00 – kolacja dla uczestników konferencji i zaproszonych gości

25 kwietnia 2023 (wtorek)

• godz. 10.00-12.00 – panel 6:

  "Obozy koncentracyjne" prowadzenie: Agnieszka Haska;

  • Katarína Ristveyová, Lucia Sotáková – "Strategie przetrwania. Doświadczenia żydowskich mężczyzn, kobiet i dzieci w obozie koncentracyjnym w Seredzie";
  • Alexandra Natoli – "«Przywilej» sprzątania ekskrementów. Wspomnienia o Scheisskommando w Auschwitz-Birkenau";
  • Marta Zawodna-Stephan – "Kobiety w obozie koncentracyjnym Bergen-Belsen w ostatnim okresie jego funkcjonowania";
  • Agata Stępnik – "«Jest to temat tak wstydliwy, że stał się powodem zmowy milczenia». Zagadnienie fizjologii więźniarek KL Auschwitz-Birkenau w dziełach Batszewy Dagan i Liany Millu".

• godz. 12.00-12.30 – przerwa na kawę;
• godz. 12.30-14.00 – panel 7:

  "Marsze śmierci" prowadzenie: Andrzej Żbikowski;

  • Claudia Vollmer – "Masakra nad Bałtykiem: marsz śmierci w Palmnicken";
  • Ruth Leiserowitz – "Moment podjęcia szybkiej decyzji. Indywidualne zarządzanie w czasach chaosu i skrajnego zagrożenia";
  • Daniel Blatman – "«Wydawało się, jakby zmarli wstali z grobów i zaczęli iść». Opisywanie nieopisywalnego: marsze śmierci w powojennych świadectwach".

• godz. 14.00-15.00 – przerwa na obiad;
• godz. 15.00-16.30 – panel 8:

  "Losy jednostek"; prowadzenie: Daniel Newman;

  • Nurit Grossman – "W gettach i obozach między Polską a Niemcami. Historia przerwania jednej kobiety";
  • Alexandra Pulvermacher – "Tosia i Marcel Reich Ranicki. Historia przerwania";
  • Klaas Smelik – "Listy Etty Hillesum o obozie przejściowym w Westerborku w Holandii jako świadectwo oporu duchowego".

• godz. 16.30 – zakończenie konferencji.

Komitet organizacyjny >>

• Suzanne Brown-Fleming (USHMM),
• Barbara Engelking (Centrum Badań nad Zagładą Żydów),
• Agnieszka Haska (Centrum Badań nad Zagładą Żydów),
• Tom Navon (Instytut Szymona Dubnowa),
• Daniel Newman (USHMM),
• Krzysztof Persak (Muzeum POLIN),
• Michał Trębacz (Muzeum POLIN)

Więcej:

Życie podziemne. Historie "gruzowców" z warszawskiego getta 19 kwietnia 2023.

Co czuli i za czym tęsknili Żydzi przebywający w bunkrach i kryjówkach? Jak mogło wyglądać ich życie codzienne, gdy brakowało powietrza, a nad głowami słychać było strzały i ciężkie kroki niemieckich żołnierzy? Przejmujące historie czwórki tzw. gruzowców przedstawia profesor Barbara Engelking, autorka koncepcji wystawy "Wokół nad morze ognia".

Wraz z prof. Engelking odwiedzamy miejsca na warszawskim Muranowie, które 80 lat temu służyły za kryjówki m.in. dla Heny Kuczer (Krystyny Budnickiej), Stelli Fidelseid, Heleny Szylkret oraz Dawida Białogroda.

"Jest ciemno. Strach, szalony strach czai się wszędzie. To pewnie już ostatnia godzina"

– tak swoje doświadczenia życia w podziemnej kryjówce w czasie powstania w getcie warszawskim opisała wówczas 24-letnia Stella Fidelseid. Była jedną z około 50 tysięcy "cywilnych" Żydów, którzy od momentu rozpoczęcia walk, 19 kwietnia 1943 roku, przebywali w bunkrach i kryjówkach przygotowanych wcześniej w niemal każdym domu na terenie getta. Część z ukrywających się ludzi pozostała nieuchwytna dla poszukujących ich Niemców nawet wiele tygodni po zakończeniu walk.

Wydarzenie towarzyszy akcji społeczno-edukacyjnej Żonkile organizowanej w ramach 80. rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim.

Barbara Engelking – profesor nauk społecznych, od ponad 30 lat zajmuje się problematyką Holokaustu. Jest autorką lub współautorką kilkunastu książek o Holokauście, m.in. "Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście" (wspólnie z Jackiem Leociakiem, Warszawa 2001) i "Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski" (redakcja wspólnie z Janem Grabowskim, Warszawa 2018) oraz kilkudziesięciu artykułów w czasopismach polskich i zagranicznych. Kieruje Centrum Badań nad Zagładą Żydów w Instytucie Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.