„Ramię przy ramieniu? Żydzi w polskich dążeniach niepodległościowych 1794-1918"
17/11/2022 | Na stronie od 13/11/2022
Źródło: Żydowski instytut Historyczny
Żydzi w polskich dążeniach niepodległościowych 1794-1918
Splot wielu czynników spowodował, że tylko nieliczni, przeważnie zasymilowani i przywiązani do polskości Żydzi chwycili za broń w polskich powstaniach. Próbujemy odpowiedzieć na pytania: jakie procesy doprowadziły do zaangażowania się Żydów w walkę o powrót Polski na mapę Europy, a jakie zniechęciły ich do patriotycznego zrywu? Opowiemy o integracji Żydów z polską większością, a także o trwających przy tradycyjnym judaizmie Żydach ortodoksyjnych i zjawisku dyskryminacji ze strony Polaków.
150 oryginalnych dzieł z epoki: ryciny, zdjęcia i obrazy. Najstarsze pochodzą z ok. 1800 r., najnowsze z lat 30. XX w. Przestawimy udział konkretnych osób w walce zbrojnej. Jedną z nich jest Berek Joselewicz, który stał się symbolem zbratania polsko-żydowskiego i walki o niepodległość wspólnej Ojczyzny.
Pierwsza część wystawy obejmuje okres od Sejmu Wielkiego do „nocy paskiewiczowskiej”. Ukazuje trudne relacje Polaków i Żydów u kresu epoki staropolskiej, pierwsze wspólne działania przeciw Rosji w czasie powstania kościuszkowskiego, wreszcie walkę u boku Napoleona i w powstaniu listopadowym. Druga część obejmuje rok 1861, gdy doszło do kilku wielkich manifestacji antyrosyjskich w Warszawie, które odczytano jako pojednanie Polaków i Żydów, oraz powstanie styczniowe i jego reperkusje. Opowiadając o latach 60. XIX wieku, sięgamy aż po rok 1918, gdy Polska odzyskała wolność. Trzecią, najważniejszą część wystawy stanowi Pogrzeb pięciu poległych Aleksandra Lessera.
„Ramię przy ramieniu z bratnimi organizacjami byłych wojskowych pracować musimy dalej dla wzmożenia potęgi Polski (…)” – cytat z deklaracji ideowej Związku Żydów Uczestników Walki o Niepodległość Polski, 1929 r.
Wystawa czasowa 13.11.2022-26.03.2023
- Koncepcja: Monika Krawczyk
- Kuratorzy: Jakub Bendkowski, Paweł Fijałkowski
- Autorzy tekstów: Jakub Bendkowski, Paweł Fijałkowski, Marek Gałęzowski
- Projekt wystawy: Aneta Faner
- Wykonanie: Kontra Pracownia Plastyczna Tomasz Marzec
- Identyfikacja wizualna i projekt katalogu: Bartosz Tymosiewicz
- Redakcja: Aleksandra Żdan
- Opieka konserwatorska: Violetta Bachur
- Komunikacja i program wydarzeń towarzyszących: Przemysław Batorski i Franciszek Bojańczyk
- Wypożyczający: Biblioteka Narodowa, Muzeum Niepodległości, Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Narodowe w Warszawie
„Pochłonięci ideą niepodległości”. Relacja z otwarcia wystawy „Ramię przy ramieniu?"
10 listopada 2022 roku w Żydowskim Instytucie Historycznym miał miejsce wernisaż nowej wystawy czasowej „Ramię przy ramieniu? Żydzi w polskich dążeniach niepodległościowych 1794-1918”.
Fot. Grzegorz Kwolek, ŻIH
Autor: Przemysław Batorski
– Wystawa jest próbą rekonstrukcji życia pod zaborem rosyjskim w XIX wieku, kiedy Polacy dążyli do przywrócenia Polski na mapę Europy. Część Żydów również włączała się w te wysiłki, w niezwykle trudnej sytuacji politycznej – powiedziała dyrektor ŻIH Monika Krawczyk. – Dziś mamy w pamięci zarówno zbliżającą się 160. rocznicę wybuchu powstania styczniowego, jak i walkę, którą obecnie toczą Ukraińcy.
– Także polscy Żydzi byli pochłonięci ideą niepodległości – powiedział Jarosław Sellin, sekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego. – Był wśród nich warszawiak Michał Landy, uczestnik wielkiej demonstracji z 1861 roku, zastrzelony przez Rosjan, którego upamiętniliśmy kilka lat temu na Placu Zamkowym. W powstaniu styczniowym wzięło udział około 600 żydowskich żołnierzy i oficerów, byli największą mniejszością narodową walczącą u boku Polaków. Losów Żydów nie da się oddzielić od losów państwa polskiego.
– Jest to wystawa wyjątkowa, pierwsza tego typu, pokazująca, jakie procesy zachodziły w społeczności polskich Żydów. Co zachęciło niektórych z nich do walki o powrót Polski na mapę Europy? – powiedział kurator Jakub Bendkowski. – Przypominamy postaci takie jak Berek Joselewicz, które zaangażowały się w ruch niepodległościowy, prezentujemy oryginalne obiekty z epoki, takie jak zdjęcia Karola Beyera ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie i Biblioteki Narodowej. To rzadka okazja, by obejrzeć te fotografie na własne oczy.
W wydarzeniu wzięli udział przedstawiciele władz państwowych, samorządowych i instytucji kultury, współpracownicy i sympatycy ŻIH.
Ramowy program wydarzeń towarzyszących wystawie czasowej w ŻIH od listopada 2022 do marca 2023 r.
Data Temat Goście/Prowadzący Format
- 15 listopada, wtorek, 18:00 Oprowadzanie Obowiązują zapisy na rezerwacja@jhi.pl
- 17 listopada, czwartek, 18:00 Czasy braterstwa. Aleksander Lesser i jego Pogrzeb pięciu poległych Katarzyna Mączewska; prowadzący Michał Montowski Online
- 27 listopada, niedziela, 11:00 Oprowadzanie Obowiązują zapisy na rezerwacja@jhi.pl
- 27 listopada, niedziela, 18:00 Warszawscy pionierzy fotografii. Karol Beyer, Maksymilian Fajans Danuta Jackiewicz; prowadzący Michał Dąbrowski Online
- 30 listopada, środa, 18:00 Warszawscy Żydzi w okresie powstania listopadowego dr Paweł Fijałkowski Online
- 4 grudnia, niedziela, 17:30 Reprezentacje polskich powstań narodowych w literaturze żydowskiej XIX wieku dr Karolina Szymaniak, dr Maria Antosik-Piela Online
- 11 grudnia, niedziela, 18:00 Oprowadzanie kuratorskie Jakub Bendkowski Obowiązują zapisy na rezerwacja@jhi.pl
- 18 grudnia, niedziela, 18:00 Jak wyglądała Warszawa w XIX wieku? Architektura, urbanistyka, przemiany miasta dr Aleksander Łupienko; prowadzący Franciszek Bojańczyk Online
- 20 grudnia, wtorek, 18:00 Oprowadzanie Obowiązują zapisy na rezerwacja@jhi.pl
- 10 stycznia, wtorek, 18:00 Oprowadzanie dr Paweł Fijałkowski Obowiązują zapisy na rezerwacja@jhi.pl
- 12 stycznia, czwartek, 18:00 Berek Joselewicz. Żołnierz i symbol dr hab. Marek Gałęzowski Online
- 22 stycznia, niedziela, 18:00 Prezentacja katalogu wystawy dr hab. Marek Gałęzowski, Jakub Bendkowski Online
- 29 stycznia, niedziela, 11:00 Oprowadzanie Obowiązują zapisy na rezerwacja@jhi.pl
- 2 lutego, czwartek, 18:00 Czasy rewolucji. Polscy Żydzi w wydarzeniach lat 1905-1907 dr hab. Grzegorz Krzywiec Online
- 9 lutego, czwartek, 18:00 Kobiety żydowskie w XIX wieku: dlaczego pozostają w cieniu? dr Aleksandra Jakubczak, dr Magdalena Kozłowska Online
- 19 lutego, niedziela, 11:00 Oprowadzanie Obowiązują zapisy na rezerwacja@jhi.pl
- 5 marca, niedziela, 11:00 Pamięci bohaterów. Spacer po cmentarzu żydowskim przy Okopowej Wydarzenie Dział Edukacji Obowiązują zapisy na rezerwacja@jhi.pl
- 12 marca, niedziela, 11:00 Żydzi w powstaniach narodowych. Spacer warszawski Wydarzenie Dział Edukacji Obowiązują zapisy na rezerwacja@jhi.pl
- 14 marca, wtorek, 18:00 Oprowadzanie Online
- 16 marca, czwartek, 18:00 Aleksander Sochaczewski, malarz zesłanych na Syberię Andrzej Kotecki Online
- 23 marca, czwartek, 18:00 Żydzi z Galicji w walce o niepodległość dr Alicja Maślak-Maciejewska Online
Projekt pn. „Organizacja wystaw dotyczących bohaterstwa Żydów w dziejach Polski” dofinansowano z środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Pierwsze oprowadzanie po wystawie czasowej „Ramię przy ramieniu? Żydzi w polskich dążeniach niepodległościowych 1794-1918".
Splot wielu czynników spowodował, że tylko nieliczni, przeważnie zasymilowani i przywiązani do polskości Żydzi chwycili za broń w polskich powstaniach.
Próbujemy odpowiedzieć na pytania: jakie procesy doprowadziły do zaangażowania się Żydów w walkę o powrót Polski na mapę Europy, a jakie zniechęciły ich do patriotycznego zrywu? Opowiemy o integracji Żydów z polską większością, a także o trwających przy tradycyjnym judaizmie Żydach ortodoksyjnych i zjawisku dyskryminacji ze strony Polaków.
- Zapisy pod adresem rezerwacja@jhi.pl
- W tytule maila prosimy wpisać „Oprowadzanie 15.11."
Czasy braterstwa. Aleksander Lesser i jego «Pogrzeb pięciu poległych»
Pierwsze spotkanie online towarzyszące wystawie czasowej „Ramię przy ramieniu? Żydzi w polskich dążeniach niepodległościowych 1794-1918". Transmisja na żywo na Facebooku.
O obrazie „Pogrzeb pięciu poległych” Aleksandra Lessera, kontekstach dzieła i samym artyście z Katarzyną Mączewską, kurator z Muzeum Narodowego w Warszawie, porozmawia Michał Montowski.
Transmisja z możliwością zadawania pytań na żywo na Facebooku.
Katarzyna Mączewska – historyczka sztuki, inwentaryzatorka zabytków oraz muzealniczka i kuratorka wystaw. Pracuje na stanowisku kuratora-kustosza w Zbiorach Ikonograficznych i Fotograficznych Muzeum Narodowego w Warszawie. Zajmuje się działalnością artystów i fotografów dokumentujących polskie dziedzictwo kulturowe w okresie trwania zaboru rosyjskiego i II Rzeczypospolitej. Badaczka m.in. twórczości Aleksandra Lessera, autorka opracowań spuścizny po artyście w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie oraz tekstów naukowych dotyczących tego zagadnienia.
Michał Montowski – dziennikarz, redaktor Programu II Polskiego Radia, prowadzący audycji o obrazach dawnych i współczesnych mistrzów malarstwa „Jest taki obraz"
Warszawscy pionierzy fotografii. Karol Beyer, Maksymilian Fajans
Drugie spotkanie online towarzyszące wystawie czasowej „Ramię przy ramieniu? Żydzi w polskich dążeniach niepodległościowych 1794-1918".
Karol Beyer (1818-1877) był założycielem pierwszego zakładu fotograficznego w Warszawie, twórcą portretów jej mieszkańców, wybitnych i zwykłych, chętnie uwieczniającym przemiany architektury miasta, zabytki, kolekcje dzieł sztuki, prace archeologiczne. W lutym 1861 roku wykonał pośmiertne portrety pięciu demonstrantów zamordowanych przez Rosjan podczas patriotycznej manifestacji. Zdjęcia „pięciu poległych” były szeroko rozpowszechniane i wkrótce stały się znane w całym zaborze rosyjskim. Okupanci w odwecie zesłali Beyera na Syberię, gdzie przebywał w latach 1862-1865.
Maksymilian Fajans (1825-1890) pochodził z rodziny żydowskiej. Prowadził w Warszawie Zakład Artystyczno-Litograficzny, w którym wykonywał litograficzne portrety znanych osobistości, reprodukcje dzieł sztuki i wysokiej jakości albumy, takie jak „Wizerunki polskie” (1851-1863).
O dwóch wybitnych fotografach warszawskich XIX wieku z Danutą Jackiewicz porozmawia Michał Dąbrowski.
Danuta Jackiewicz – kustosz Zbiorów Ikonograficznych i Fotograficznych Muzeum Narodowego w Warszawie, autorka monografii „Karol Beyer: 1818-1877”, „Maksymilian Fajans: 1825-1890”, „Konrad Brandel 1838-1920”.
Michał Dąbrowski – dziennikarz i fotograf, autor m.in. projektu „Metafory niepodległości"
Zdjęcie: Autoportet Karola Beyera, 1861 r. Muzeum Narodowe w Warszawie
Warszawscy Żydzi w okresie powstania listopadowego
Trzecie spotkanie online towarzyszące wystawie czasowej „Ramię przy ramieniu? Żydzi w polskich dążeniach niepodległościowych 1794-1918".
Po wybuchu powstania listopadowego grupa warszawskich Żydów zabiegała o możliwość służby w Gwardii Narodowej. Rząd powstańczy wydał zakaz ich przyjmowania w szeregi gwardzistów, co więcej, nałożył na starozakonnych specjalny podatek na rzecz obrony miasta. 20 grudnia 1830 roku bankierzy, kupcy, nauczyciele i lekarze pochodzenia żydowskiego wystosowali memoriał, w którym prosili o dopuszczenie do służby w Gwardii. Dyktator powstania, generał Józef Chłopicki, zezwolił na przyjmowanie do służby zasymilowanych Żydów posiadającym majątek co najmniej 60 tysięcy złotych. Cenzus majątkowy okazał się jednak kolejną barierą dla Żydów chcących żyć i walczyć ramię przy ramieniu z Polakami.
O tych i dalszych losach Żydów warszawskich w okresie powstania listopadowego opowie w rocznicę 30 listopada dr Paweł Fijałkowski.
dr Paweł Fijałkowski – pracownik Działu Naukowego Żydowskiego Instytutu Historycznego, współkurator wystawy „Ramię przy ramieniu?”. Autor i współautor wielu publikacji dotyczących warszawskiej społeczności żydowskiej, m.in. „Warsze-Warszawa. Żydzi w historii miasta 1414-2014”, „Warszawska społeczność żydowska w okresie stanisławowskim 1764-1795. Rozwój w dobie wielkich zmian”.
Obraz w grafice: Georg Benedikt Wunder, Polacy fortyfikują swą stolicę Warszawę. Wszystkie stany przykładają rękę do tego wielkiego dzieła: zakonnicy i rabini, szlachcice, mieszczanie i chłopi, Żydzi i chrześcijanie […], Nürnberg 1831-1846, staloryt kolorowany, papier, Biblioteka Narodowa, nr inw. G.65968/II