Światowe Kongresy Syjonistyczne

Źródło: POLIN Wirtualny Sztetl

Światowe Kongresy Syjonistyczne – periodyczne (początkowo doroczne) zgromadzenia przedstawicieli krajowych organizacji syjonistycznych, ustalające zasady ruchu, jego strategie i taktykę.

I Kongres w Bazylei, 29-31 VIII 1897.

Uchwalono program (tzw. bazylejski) oraz utworzono Światową (starsze publikacje stosowały określenie „Wszechświatowa”) Organizację Syjonistyczną. Przyjęto procedurę, stosowaną podczas następnych kongresów: sprawozdanie o sytuacji Żydów w diasporze, sprawozdania o stanie osadnictwa w Erec Israel (Ziemi Izraela, czyli Palestynie), dyskusje o problemach kultury. Językiem obrad był niemiecki (niektórzy delegaci mówili w jidysz) i w tym języku opublikowano protokół (po 1930 wprowadzono język angielski). Siedzibą Komitetu Wykonawczego był Wiedeń, gdzie mieszkał przewodniczący - T. Herzl. W Kongresie wzięło udział 33 delegatów z ziem trzech zaborów (w tym z Warszawy 8, ze Lwowa 4, po 3 z Wilna i Tarnowa, po 2 z Brześcia, Białegostoku, Kołomyi, Krakowa, i Pińska, po l z Buczacza, Grodna, Katowic, Mariampola i Monasterzysk).

II Kongres w Bazylei, 28-31 VIII 1898;

wystąpili na nim po raz pierwszy przedstawiciele nurtu socjalistycznego. Uchwalono m.in utworzenie instytucji finansującej osadnictwo żydowskie - Jewish Colonial Trust (JCT).

III Kongres w Bazylei, 15-18 VIII 1899.

Uchwalono m.in. ograniczenie działalności JCT do Syrii i Palestyny.

IV Kongres w Londynie, 13-16 VIII 1900.

Dyskutowano m.in o prześladowaniach Żydów w Rumunii, które doprowadziły do ich masowej emigracji.

V Kongres w Bazylei, 26-30 XII 1901.

Uchwalono m.in. utworzenie Keren Kajemet le-Israel. Krytyczne stanowisko części młodych delegatów w stosunku do polityki T. Herzla doprowadziło do utworzenia Frakcji Demokratycznej, która traktowała syjonizm jako odrodzenie wewnętrzne narodu żyd., postulując skoncentrowanie się na zagadnieniach kultury zamiast ograniczania się do jałowej - według nich - akcji politycznej.

VI Kongres w Bazylei, 23-28 VIII 1903;

był to ostatni kongres z udziałem Herzla. Pod wpływem narastającego antysemityzmu (zwłaszcza pogromu w Kiszyniowie) T. Herzl przedstawił „rozwiązanie tymczasowe” w postaci projektu osadnictwa w Ugandzie, za którego zbadaniem opowiedziała się niewielka większość uczestników. Franz Oppenheimer (1864-1943) przedstawił plan osadnictwa spółdzielczego, kilka lat później wprowadzony w życie.

VII Kongres w Bazylei, 27 VII-VIII 1905.

Przewodniczył Max Nordau, który odmówił kandydowania na przewodniczącego Komitetu Wykonawczego; wybrany został Dawid Wolfsohn. Po burzliwej dyskusji odrzucono plan ugandyjski, którego zwolennicy wycofali się z Kongresu, tworząc Żyd. Stowarzyszenie Terytorialistyczne (Jewish Territorial Association). Siedzibę Komitetu Wykonawczego przeniesiono do Kolonii, gdzie mieszkał przewodniczący.

VIII Kongres w Hadze, 14-21 VIII 1907;

w tym samym czasie odbywała się tam II Międzynarodowa Konferencja Pokojowa. Uchwalono, że należy wspierać osadnictwo w Palestynie nie czekając na uzyskanie specjalnych uprawnień od Turcji. Na tej podstawie w 1908 powstało w Jaffie Biuro Palestyńskie (na czele stanął Artur Ruppin), kierujące osadnictwem rolniczym; po powstaniu Agencji Żydowskiej przekształciło się w jej Departament Osadnictwa.

IX Kongres w Hamburgu, 26-30 XII 1909.

Uchwalono m.in. rozpocząć osadnictwo spółdzielcze, wbrew stanowisku D. Wolfsohna.

X Kongres w Bazylei, 9-15 VIII 1911;

zakończył spór o kierunek działalności. Ustąpił D. Wolfsohn, na przewodniczącego wybrano Ottona Warburga, siedzibę władz przeniesiono do Berlina.

XI Kongres w Wiedniu, 2-9 IX 1913.

Podczas obrad A. Ruppin złożył pierwsze sprawozdanie z działalności Biura Palestyńskiego; uchwalono m.in. ustanowienie Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie (wniosek Ch. Weizmanna i Menachema Usyszkina). Wkrótce, po wybuchu wojny, siedzibę władz przeniesiono do Londynu; przewodniczącym Światowej Organizacji Syjonistycznej został Ch. Weizmann, przewodniczącym Komitetu Wykonawczego (na konferencji londyńskiej 1920, gdy uchwalono założenie funduszu Keren ha-Jesod) N. Sokołów.

XII Kongres w Karlových Várach, 1-14 IX 1921.

Podczas obrad doszło do konfliktu miedzy Komitetem Wykonawczyni a grupą z USA, reprezentowaną przez Louisa Brandeisa, lecz obsada stanowisk przewodniczących nie uległa zmianie. Natomiast do Komitetu Wykonawczego wszedł po raz pierwszy przedstawiciel robotników z Palestyny, Josef Sprinzak (1885-1959). Jako siedziby Komitetu ustalono Jerozolimę i Londyn.

XIII Kongres w Karlových Várach, 6-18 VIII 1923.

Zacięty spór wywołała propozycja (popierana przez Ch. Weizmanna), by do Agencji Żydowskiej w Palestynie włączyć przedstawicieli organizacji niesyjonistycznych. Uchwalono m.in. otwarcie Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie. Z Polski prawdopodobnie brało w nim udział ponad 60 delegatów.

XIV Kongres w Wiedniu, 18-31 VIII 1925.

Krytyce poddano osadnictwo robotnicze i uznano, że osadnictwo prywatne rozwiąże problem budownictwa w Palestynie. Delegacja z Polski liczyła 91 osób, w tym 62 członków Organizacji Syjonistycznej oraz Poalej Syjon prawicy.

XV Kongres w Bazylei, 30 VIII-11 IX 1927.

Dominowały zagadnienia związane z kryzysem gospodarczym w Palestynie i projektami jego przełamania. Delegacja z Polski (bez Wileńszczyzny) liczyła 38 osób (Organizacja Syjonistyczna 16, Mizrachi 12, Hitachdut 6. Poalej Syjon prawica i Ha-Szomer ha-Cair 4).

XVI Kongres w Zurichu, 28 VII-10 VIII 1929.

Wbrew oponentom (m.in. rewizjonistom), uchwalono rozszerzenie Agencji Żydowskiej o przedstawicieli ugrupowań niesyjonistycznych. Do Komitetu Wykonawczego wybrano m.in. po dwóch przedstawicieli Mizrachi oraz umiarkowanych socjalistów. W Kongresie wzięło udział 53 delegatów z Polski: Organizacja Syjonistyczna 21 (grupa L. Reicha 7, rewizjoniści 6, Al ha-Miszmar 3, Et Liwnot 5), Mizrachi 17, Hitachdut 12, Poalej Syjon prawica 3.

XVII Kongres w Bazylei, 30 VI-15 VII 1931.

Wystąpili na nim przeciwnicy polityki współpracy z Wielką Brytanią realizowanej przez Ch. Weizmanna (przede wszystkim rewizjoniści, domagający się oficjalnej deklaracji, że celem jest budowa państwa żyd.). Na miejsce Ch. Weizmanna, który przed Kongresem złożył rezygnację ze stanowiska przewodniczącego Światowej Organizacji Syjonistycznej, wybrano N. Sokołowa, lecz kierunek polityki nie uległ zmianie. Do Komitetu Wykonawczego wybrano m.in. przedstawiciela umiarkowanych socjalistów, Chaima Arlosoroffa (1899-1933), który kierował Departamentem Politycznym. Na obrady delegowano 36 przedstawicieli z Polski: lewica syjonistyczna i rewizjoniści po 11 mandatów, Mizrachi 7, Al ha-Miszmar 5, Et Liwnot 2.

XVIII Kongres w Pradze, 21 VIII-4 IX 1933.

Obrady toczyły się pod wrażeniem zwycięstwa hitleryzmu w Niemczech i prześladowań Żydów, a także zamordowania Ch. Arlosoroffa, o co podejrzewano rewizjonistów (wkrótce wystąpili ze Światowej Organizacji Syjonistycznej). Do Komitetu Wykonawczego weszli m.in. Dawid Ben Gurion oraz Mosze Szertok (objął Departament Polityczny). W Kongresie wzięło udział 87 delegatów z b. zaboru rosyjskiego (Liga Pracującej Palestyny, obejmująca Hitachdut i Poalej Syjon prawicę 39, rewizjoniści 20, Mizrachi 14, syjoniści ogólni razem z I. Grünbaumem 10, drobne grupy po 1), 47 delegatów było z Galicji (syjoniści ogólni 19 delegatów, Liga Pracującej Palestyny 16, Mizrachi 6, rewizjoniści 6; Al ha-Miszmar nie uzyskała mandatu).

XIX Kongres w Lucernie, 20 VIII-4 IX 1935.

Najsilniejszą frakcją okazali się umiarkowani socjaliści, co umożliwiło ponowny wybór Ch. Weizmanna jako przewodniczącego; N. Sokołów został honorowym przewodniczącym Światowej Organizacji Syjonistycznej oraz Agencji Żydowskiej. Wg niepełnych danych z Polski było 127 delegatów, w tym: Organizacja Syjonistyczna 41, Mizrachi 21, ugrupowania lewicowe 59.

XX Kongres w Zurichu, 3-16 VIII 1937.

Dyskusję - i rozbieżności - wywołał projekt podziału Palestyny przedłożony przez Komisję Peela. Uchwała stwierdzała, „że w czasie wydania deklaracji Balfoura rozumiano terytorium, na którym miała powstać żyd. siedziba narodowa, jako obejmujące całą Palestynę, włącznie z Transjordanią", lecz upoważniła Komitet Wykonawczy do rozmów z rządem brytyjskim celem uzyskania większej części zachodniej Palestyny, niż proponowała Komisja Peela. Wyniki tych rozmów miał zatwierdzić Kongres. Na Kongres wybrano 63 delegatów z byłego zaboru rosyjskiego (Liga Pracującej Palestyny 35, syjoniści ogólni frakcja A 14, frakcja B l, Mizrachi 12, syjoniści państwowcy - odłam rewizjonistów 1, 23 z Galicji wschodniej (syjoniści ogólni frakcja B 9, frakcja A l, Liga Pracującej Palestyny 9, Mizrachi 3, syjoniści państwowcy 1) oraz z Galicji zachodniej 17 (syjoniści ogólni frakcja B 9, Liga Pracującej Palestyny 5, Mizrachi 3).

XXI Kongres w Genewie, 16-26 VIII 1939.

Jednomyślnie uchwalono protest przeciw angielskim ograniczeniom imigracji do Palestyny. Usyszkin wyraził zaniepokojenie losem polskich Żydów w obliczu nadchodzącej wojny. Z Polski delegowano 87 osób (brak jednak danych dla Galicji wschodniej), w tym: Organizacja Syjonistyczna 22, Mizrachi 16, organizacje umiarkowanej lewicy 42, Poalej Syjon lewica 4.

XXII Kongres w Bazylei, 9-24 XII 1946.

Reprezentowani byli także rewizjoniści, którzy powrócili do Światowej Organizacji Syjonistycznej. Delegaci akceptowali program z Biltmore, zawierający postulat utworzenia demokratycznego państwa żyd. w Palestynie, odrzucili zaproszenie do udziału w konferencji planowanej przez Wielką Brytanię. Przeciw tej ostatniej uchwale był Ch. Weizmann, który ustąpił ze stanowiska; Kongres nie zdołał wybrać nowego przewodniczącego.

XXIII Kongres w Jerozolimie (odtąd miejsce obrad wszystkich kongresów), 14-30 VIII 1951.

Nie brał w nim udziału Ch. Weizmann, prezydent Izraela. Program bazylejski zastąpiono „programem jerozolimskim", który uznawał za cel ruchu syjonistycznego umocnienie państwa Izrael, skupienie w nim wygnańców i dążenie do jedności narodu żyd. Wybrano dwóch przewodniczących Komitetu Wykonawczego, którymi zostali Nachum Goldmann (Nowy Jork) i Berl Locker (Jerozolima).

XXIV Kongres 24 IV-7 V 1956.

Debatowano nad bezpieczeństwem Izraela oraz zagadnieniami aliji i osadnictwa. Przewodniczącym Światowej Organizacji Syjonistycznej (stanowisko wakowało od 1946) został N. Goldmann.

XXV Kongres 27 XII 1960-11 I 1961.

Debatowano nad stosunkami między rządem Izraela a Światową Organizacją Syjonistyczną (wobec krytyki ze strony premiera D. Ben Guriona), aliją i rozwojem kultury. Ponownie wybrano N. Goldmana na dotychczasowe stanowiska, natomiast B. Locker, także wybrany, wkrótce ustąpił i jego miejsce zajął Mosze Szarett (poprzednie nazwisko Szertok).

XXVI Kongres 30 XII 1964-10 I 1965.

Centralnym zagadnieniem dyskusji była działalność ruchu syjonistycznego w diasporze. Obsada najważniejszych stanowisk pozostała nie zmieniona (M. Szarett wkrótce jednak zmarł, zastąpił go Louis Pinkus).

XXVII Kongres 9-19 VI 1968.

Po raz pierwszy wzięli w nim udział delegaci młodzieży. Centralnym zagadnieniem była alija; akceptowano utworzenie Ministerstwa do spraw Absorpcji Imigrantów. N. Goldman ustąpił ze stanowiska przewodniczącego Światowej Organizacji Syjonistycznej (nie wybrano następcy), przewodniczący Komitetu Wykonawczego pozostali bez zmian.

XXVIII Kongres 18-28 11972.

Dyskutowano zwłaszcza zagadnienia polityki socjalnej w Izraelu oraz prawo do aliji dla Żydów w ZSRR. Przewodniczącym Komitetu Wykonawczego wybrano L. Pinkusa.

XXIX Kongres 20 II-l III 1978.

Uchwalono zasadę, że wszelkie przedsięwzięcia Światowej Organizacji Syjonistycznej w Izraelu powinny przestrzegać zasady równości rozmaitych nurtów judaizmu: ortodoksyjnego, konserwatywnego i reformowanego. Wśród delegatów zaznaczył się wzrost wpływów nurtu prawicowego kosztem lewicy; przewodniczącym Komitetu Wykonawczego został Arje Leon Dulzin.

XXX Kongres 7-16 XII 1982.

Ostre spory wywołał stosunek do osadnictwa na terytoriach okupowanych przez Izrael (Judea, Samaria i Gaza); w uchwałach stwierdzono jedynie, że Światowa Organizacja Syjonistyczna różni się w tej kwestii od rządu Izraela. Dyskutowano także przebudowę struktury Organizacji i postanowiono utworzyć komisję dla opracowania projektu. Wśród delegatów wzrosły wpływy nurtu lewicowego kosztem Mizrachi, przy zachowaniu pozycji prawicy.

XXXI Kongres 6-11. 1987.

Prezydent Izraela Chaim Herzog wezwał uczestników do rewizji koncepcji ideowych oraz do zmiany struktury Światowej Organizacji Syjonistycznej. Debatowano kwestię pluralizmu religijnego (rezolucja, wbrew ortodoksom, stwierdziła „pełną równość wszystkich nurtów judaizmu"), znaczne rozbieżności wywołał stosunek do procesu pokojowego na Bliskim Wschodzie. Spory wokół zmian struktury Komitetu Wykonawczego oraz obsady stanowisk doprowadziły do awantur; przewodniczącym Komitetu pozostał A. Dulzin, stanowisko przewodniczącego całej Organizacji pozostało nie obsadzone.

XXXII Kongres 26-30 VII 1992.

Po raz pierwszy po wojnie wzięło udział 21 obserwatorów z Rosji oraz 6 z innych państw Europy Środkowej i Wschodniej. Dyskutowano zagadnienia aliji z krajów dawnego ZSRR i Etiopii, osadnictwo na terytoriach okupowanych, działalność syjonistyczną w diasporze i wzrost antysemityzmu. Ostre spory wywołały sprawy organizacyjne, m.in. projekt pełnego zjednoczenia struktur Światowej Organizacji Syjonistycznej i Agencji Żydowskiej. Na posiedzeniu Rady Generalnej 19 VI 1995 przewodniczącym obu organizacji wybrano zwolennika tego projektu, przedstawiciela lewicowego nurtu Abrahama Burga (od 13 II1995 pełnił obowiązki przewodniczącego).

Bibliografia

W. Jaworski, Struktura i wpływy syjonistycznych organizacji politycznych w Polsce w latach 1918-1939, Warszawa 1996; W. Laqueur, History of Zionism, New York 1976. Jerzy Tomaszewski

Za: Tomaszewski J., Żbikowski A., Żydzi w Polsce. Dzieje i kultura. Leksykon, Warszawa 2001.