Sprawiedliwa Krystyna Dańko z domu Chłond (1917-2019)

6 sierpnia 2019 r. w samo południe zmarła w Warszawie 102-letnia Krystyna Dańko (z domu Chłond), najstarsza z otwockich Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, a zapewne także najstarsza Sprawiedliwa w Polsce.

Krystyna Chłond urodziła się 7 lipca 1917 r. Jej ojciec, Karol Chłond, pracował przez wiele lat jako sekretarz otwockiego magistratu. Jako powszechnie ceniony obywatel miał wielu przyjaciół, zarówno wśród Polaków, jak i Żydów. Był do tego stopnia zaprzyjaźniony z Żydami, że zaproszono go na wesele córki otwockiego rabina. Wychowywał czworo swoich dzieci w duchu poszanowania drugiego człowieka bez względu na narodowość czy religię.

Krysia Chłond i Lusia (Helena) Kokoszko zaprzyjaźniły się w gimnazjum. Przez 5 lat siedziały w jednej ławce, odwiedzały się w domach. Krystyna napisała po latach w oświadczeniu dla Żydowskiego Instytutu Historycznego: „Byłam w tym domu traktowana jak trzecia córka (w tym czasie nie miałam już matki, która zmarła w 1930 r.)”.

W czasie wojny rodzina Kokoszków znalazła się w otwockim getcie. Krystyna nadal często ich odwiedzała, chociaż było to zabronione. Gdy atmosfera zagęszczała się, tuż przed spodziewaną likwidacją getta otwockiego, Eugenia i Michał Kokoszkowie postanowili ukryć swą młodszą córkę, sześcioletnią Marię, w szpitalu położonym naprzeciwko ich domu. Krysię poprosili natomiast, aby przewiozła Marysię do Warszawy w bezpieczniejsze miejsce w dzielnicy Leszno.

Krystyna Dańko wspomina tę podróż, już po pamiętnym 19 sierpnia 1942 r. (czyli dniu „likwidacji otwockiego getta”): „W pamięci pozostał mi strach dziecka nieprzygotowanego do rozłąki z rodziną. Sama strachu nie odczuwałam. Prawdopodobnie tempo, w którym toczyły się wszystkie te wydarzenia, nie dopuszczało do świadomości mojej, co się może wydarzyć na trasie kolejowej Otwock–Warszawa, a potem już na ulicach Warszawy”. Po latach Maria Kokoszko nie miała wątpliwości i w oświadczeniu dla ŻIH stwierdziła: „Krystyna Dańko, wywożąc mnie z Otwocka, ponosiła wielkie ryzyko powiększone jeszcze przez fakt, iż rodzina moja była powszechnie znana w niewielkim mieście”.

Kokoszkowie wraz z Lusią uciekli z otwockiego getta i ukrywali się w Celestynowie, na terenie tartaku. Krystyna Chłond znała to miejsce i odwiedzała ich, pośrednicząc w kontaktach między rodzicami a córką ukrywaną w Warszawie oraz zaopatrując ich w niezbędne rzeczy i pieniądze. „Robiłam to z pełną świadomością, jakie mogą z tego wyniknąć konsekwencje w razie wpadki – wspominała 25-letnia wówczas Krystyna. – Zdawałam sobie sprawę z tego, że w razie mojej wpadki po moim tropie dotrą do całej rodziny i wszyscy zginą”.

Po pewnym czasie Kokoszkowie, dysponując aryjskimi dokumentami, wyszli z ukrycia i zamieszkali w Józefowie, w domku znajomych położonym w lesie. Doktor Michał Kokoszko, pod zmienionym nazwiskiem Kosowski, prowadził tam pediatryczną praktykę lekarską. Krystyna odwiedzała ich również tam, ale już rzadziej – nie chcieli jej bowiem więcej narażać.

Całej rodzinie Kokoszków udało się przetrwać wojnę. Mieszkali w Warszawie przez dalszą część swego życia.

Podczas wojny Krystyna Chłond została zatrzymana przez Niemców. Ktoś doniósł bowiem, że utrzymuje bliskie kontakty z Selimem Zybertem, dawnym kolegą z otwockiego gimnazjum. Wypytywano ją o adres chłopaka, podwójnie zagrożonego – jako Żyda i członka organizacji podziemnej. Krysia go nie wydała („powiedziałam, że spotykam się z nim tylko na ulicach” – napisała w 1998 r.). Po kilku godzinach została zwolniona na skutek interwencji burmistrza Otwocka, blisko współpracującego z Karolem Chłondem. Później Krysia już nie spotkała Selima. Ukrywał się w Warszawie, ale niestety nie przeżył wojny.

W rodzinnym domu Chłondów w Otwocku, przy ulicy Łukasińskiego, w czasie wojny mieszkało przez kilka miesięcy inne dziecko żydowskie: 4-letnia siostrzenica Selima Zyberta – Jasia Kotowicz. Jej matka Aleksandra w tym czasie ukrywała się w Warszawie. Jasią opiekowała się głównie starsza siostra Krysi, Elżbieta Chłond. Aleksandra z mężem i córką przeżyli wojnę i mieszkali w Warszawie. Utrzymywali kontakty z Krystyną po wojnie.

Jak podkreśla Krystyna Dańko, cała jej rodzina uważała pomaganie innym ludziom za rzecz całkowicie naturalną. W wywiadzie dla portalu „Polscy Sprawiedliwi”, prowadzonego przez Muzeum Historii Żydów Polskich, Krystyna Dańko powiedziała: „Dlaczego to robiłam? Tak po prostu, z przyjaźni. Nie zastanawiałam się nawet dlaczego – tylko robiłam”. Podobnie wspomina życie w przedwojennym Otwocku: „było tyle Żydów, że w ogóle się o tym nie myślało, kto Żyd, kto nie Żyd”.

W roku 1951 Krystyna Chłond wyszła za mąż za Mieczysława Dańko. Po jego aresztowaniu sama, z pomocą rodziny i przyjaciół, wychowywała dwójkę małych dzieci, pozostając bez środków do życia przez 4 lata. Doświadczyła wówczas pomocy od Kokoszków, których sama wcześniej ratowała.

Mieczysław wrócił z więzienia w 1956 roku. Rok później urodziło się ich trzecie dziecko. Od połowy lat sześćdziesiątych do emerytury Krystyna pracowała w warszawskiej delegaturze Bielskiej Fabryki Maszyn Włókienniczych „Befama”, zajmując się organizowaniem wyjazdów pracowników fabryki za granicę, na targi i zadania serwisowe. Od lat pięćdziesiątych Krystyna Dańko mieszkała w Warszawie.

13 grudnia 1998 r. – na wniosek Marii Bartoń z domu Kokoszko – Instytut Yad Vashem uznał Krystynę Dańko za Sprawiedliwą wśród Narodów Świata. Jej mąż również otrzymał pośmiertnie tytuł Sprawiedliwego – dokładnie 10 lat później, w grudniu 2008 r., wraz z pierwszą żoną, Jadwigą.

Zbigniew Nosowski – ur. 1961, mąż z 34-letnim stażem, ojciec, teść i dziadek. Absolwent socjologii i teologii. Od 1989 redaktor „Więzi", od 2001 –­ redaktor naczelny. Autor książek „Parami do nieba. Małżeńska droga świętości", „Szare a piękne. Rekolekcje o codzienności", „Polski rachunek sumienia z Jana Pawła II", „Krytyczna wierność. Jakiego katolicyzmu Polacy potrzebują"; współautor książki i cyklu telewizyjnego „Dzieci Soboru zadają pytania”. W latach 2001 i 2005 był świeckim audytorem Synodu Biskupów w Watykanie. W latach 2002-2008 konsultor Papieskiej Rady ds. Świeckich. Chrześcijański współprzewodniczący Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów w latach 2007-2009 i ponownie od 2017 r. Dyrektor programowy Laboratorium „Więzi". Rzecznik prasowy Inicjatywy „Zranieni w Kościele". Doktor honoris causa Uniwersytetu Szczecińskiego. Mieszka w Otwocku.

Syn Wojciech Dańko tak o niej napisał:

„Wczoraj w samo południe moja ukochana Mama odeszła z tego świata. Niecały miesiąc temu obchodziła sto drugie urodziny…

Kobieta o czułym sercu, nieskończonej dobroci i wielkiej życiowej mądrości. Ufna i serdeczna, otwarta na świat, myśląca pozytywnie. Nigdy nie słyszałem, żeby na cokolwiek narzekała. A przy tym dzielna, odważna, ryzykująca życiem dla ocalenia przyjaciół w czasie wojennego koszmaru.

Najcudowniejsza matka, pełna ciepła i wyrozumiałości (a także poczucia humoru). Dała swej trójce dzieci wszystko, co najlepsze. Wspierała męża Mieczysława podczas jego pięcioletniej politycznej odsiadki w czasach stalinowskiego terroru, w ciężkich warunkach wychowując dzieci i utrzymując rodzinę.

W podeszłym zaś wieku opromieniała wszystkich swą spokojną, łagodną radością życia. Zawsze pomocna, zawsze wspierająca. Niezwykle skromna i dyskretna. Wszyscy ją kochaliśmy.

Coraz mniej takich ludzi na świecie..

Za swoje ciche bohaterstwo obdarzona medalem Sprawiedliwej Wśród Narodów Świata, a także Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Żegnaj, Mamuśku, Aniele Dobroci, Krystynko na 102! Twój piękny uśmiech do końca moich dni będzie ogrzewał mi serce!”.

/Wieź/