Europejski Dzień Pamięci o Sprawiedliwych
06/03/2019 | Na stronie od 06/03/2019
Święto ustanowił 10 maja 2012 roku Parlament Europejski, by uhonorować pamięć osób, które sprzeciwiały się reżimom totalitarnym i masowym zbrodniom w XX i XXI wieku. Data została wybrana nieprzypadkowo – 6 marca przypada rocznica śmierci Mosze Bejskiego, inicjatora Ogrodów Sprawiedliwych w Jerozolimie oraz współtwórcy definicji „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.
Pojęcie Sprawiedliwego użyte zostało po raz pierwszy w Memoriale Yad Vashem w odniesieniu do osób, które z narażeniem własnego życia ratowały Żydów podczas II wojny światowej. Wśród uhonorowanych Medalem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata jest obecnie 6 863 Polaków, w tym tak znane osoby jak Władysław Bartoszewski, Andrzej i Janina Boguccy, Mieczysław Fogg, Jan Karski, Zofia Kossak-Szczucka, Czesław Miłosz, Irena Sendlerowa, Aleksander Zelwerowicz, Jan i Antonina Żabińscy. Dawniej, poza medalem i dyplomem, Sprawiedliwym przysługiwało także prawo do zasadzenia drzewa w parku otaczającym siedzibę Instytutu Yad Vashem, jednak z powodu braku miejsca zwyczaju zaniechano.
Obecnie pojęcie Sprawiedliwego ma uniwersalny charakter – odnosi się do osób, które w obliczu totalitaryzmu i ludobójstwa miały odwagę bronić godności człowieka, pomagać ofiarom czy występować w obronie prawdy. Ogrody Sprawiedliwych powstają na całym świecie m.in. w Armenii, Bośni, Rwandzie, Włoszech i Francji.
W 2014 roku z inicjatywy Domu Spotkań z Historią i włoskiej organizacji Gariwo Ogród Sprawiedliwych utworzono także w Polsce – w Warszawie, na skwerze Generała Jana Jura-Gorzechowskiego. Co roku tytułem Sprawiedliwego upamiętniane są kolejne trzy osoby, sadzone są drzewka i odsłaniane pamiątkowe tablice. Dotychczas w ten sposób uhonorowano m.in. Marka Edelmana, Annę Politkowską, Nelsona Mandelę, ks. Jana Zieję, Roberto Kozaka, Rafała Lemkina.
Podczas gali w dniu 5 marca w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN do tego grona dołączyli:
– Arsienij Borisowicz Roginski (1946–2017) – rosyjski historyk i działacz polityczny, przewodniczący Stowarzyszenia „Memoriał” badającego zbrodnie stalinowskie, udokumentował m.in. prześladowania Polaków przez władze ZSRR,
– Ewelina Lipko-Lipczyńska (1913–2001) – nauczycielka języka polskiego, która podczas wojny wraz z rodziną uratowała czterdziestu Żydów, uhonorowana w 1966 roku medalem Sprawiedliwej wśród Narodów Świata; w 1968 roku otwarcie protestowała przeciwko antysemickiej nagonce, za co ukarano ją zakazem dalszego nauczania w Polsce,
– Raoul Wallenberg (1912–1947) – szwedzki dyplomata na placówce w Budapeszcie, który w czasie wojny uratował od eksterminacji kilkadziesiąt tysięcy węgierskich Żydów; jego losy po aresztowaniu przez sowiecki patrol w 1945 roku są nieznane; w 1963 roku został odznaczony medalem Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata.