Purim

U Żydów - Purim, czyli Święto Losów. Tegoroczne święto Purim upamiętniające biblijną historię opisaną w Księdze Estery (Megilat Ester) będzie celebrowane od godzin wieczornych 20 marca. Purim poprzedzone jest jednodniowym postem trwającym od świtu do zmierzchu, nazywanym Taanit Ester (czyli po hebrajsku „post Estery”).

Słowo „purim” pochodzi od akadyjskiego słowa „pur” – los, w znaczeniu los na loterii, wygrany los. Purim to najradośniejsze święto w całym cyklu tradycyjnych świąt żydowskich. W diasporze obchodzone jest czternastego i piętnastego, a w Izraelu piętnastego dnia miesiąca adar, czyli wypada w lutym lub marcu.

Purim świętuje się na pamiątkę uniknięcia przez Żydów mieszkających w perskim mieście Suza niechybnej zagłady. Opowieść o dzielnej królowej Esterze, jej wuju Mordechaju, królu Achaszwerusie oraz podstępnym Hamanie znajduje się w Księdze Estery. Jest to historia pełna gwałtownych zwrotów akcji i niespodziewanych przypadków.

Potężny król perski Achaszwerus wydał wystawną, trwającą tydzień ucztę dla swoich wodzów, książąt i dworzan. Ostatniego dnia pijany władca zażyczył sobie, żeby towarzyszyła mu królowa Waszti, która w tym samym czasie w swoim pałacu gościła kobiety. Jednak ta stanowczo odmówiła królowi, nie chcąc pojawiać się wśród pijanych gości. Rozwścieczony Achaszwerus kazał zgładzić upartą Waszti i sprowadzić sobie z całego państwa najpiękniejsze panny, aby mógł spośród nich wybrać swoją przyszłą żonę. Wśród wybranek była Żydówka Estera, wychowywana przez swojego wuja Mordechaja.

Swoją pięknością podbiła serce władcy i została przez niego wyznaczona na królową. W tym czasie dostojnik dworski Haman zaczął knuć intrygę przeciwko Żydom zamieszkującym Persję. Po rzuceniu losów (purim) wieszczących wydarzenia w kraju, dostojnik namówił króla, żeby rozpoczął prześladowania Żydów za to, że jako jedyni mieszkańcy Persji nie padają na twarz przed dostojnikami państwa. Przekonał go do swojego pomysłu i uzyskał zgodę na wymordowanie całego narodu. Dowiedział się o tym Mordechaj, który jedyną szansę na ocalenie widział w swojej bratanicy i jej wpływie na Achaszwerusa. Poprosił ją, aby zrobiła wszystko, co w jej mocy, żeby tylko władca odwołał szykującą się rzeź.

Po trzech dniach postu i modlitw, Estera stanęła przed królem i poprosiła go, aby razem z Hamanem przyszedł do niej na ucztę. Tej samej nocy Achaszwerus, nie mogąc zasnąć, czytał kroniki królestwa. Podczas lektury znalazł zapiski, że Mordechaj jakiś czas wcześniej ostrzegł go o szykowanym zamachu na niego. Gdy zapytał dworzan, czy Mordechaj został nagrodzony za uratowanie życia władcy, okazało się nie. Zwrócił się więc do Hamana z pytaniem, jak należy uczcić kogoś, kogo władca darzy największym szacunkiem. Zarozumiały dworzanin, myśląc że chodzi tu o niego, zaproponował, żeby człowieka takiego przyodziać w królewskie szaty, posadzić na królewskim koniu i oprowadzać dookoła głównego placu stolicy, a najwyższy dostojnik państwa ma prowadzić konia za uzdę i głośno wyliczać zasługi tak czczonej osoby. Król postąpił zgodnie z jego radą, ale to Haman został zmuszony do wychwalania na głos Mordechaja i do prowadzenia za uzdę rumaka, na którym w królewskiej szacie jechał jego największy wróg.

Następnego dnia w czasie uczty Estera błagała króla o litość dla narodu skazanego na zagładę. Wyznała, że jest Żydówką, a wyrok, jaki wydał Haman, dotyczy również jej i Mordechaja. Król cofnął rozkaz wymordowania Żydów, za to ukarał śmiercią Hamana i jego synów, których powieszono na tej samej szubienicy, na której miał zawisnąć Mordechaj. Żydów ogarnęła radość i wdzięczność dla królowej Estery, Mordechaja i litościwego władcy. Od tej pory rokrocznie obchodzi się radosne święto przypominające o tym wydarzeniu.

Purim poprzedzone jest jednodniowym postem trwającym od świtu do zmierzchu, nazywanym Taanit Ester (czyli po hebrajsku „post Estery”), którego przestrzega się na pamiątkę postu królowej przed jej wizytą u króla Achaszwerusa.

Święto rozpoczyna się od czytania w synagodze Megilat Ester, czyli Zwoju Estery, opisującego losy Żydów suzkich, intrygę Hamana, dzielność Estery i Mordechaja. Ma on tradycyjną formę pergaminowego zwoju przechowywanego w ozdobnym, metalowym lub drewnianym pojemniku — jako jedyna z ksiąg Starego Testamentu może być bogato zdobiony. Ręcznie wykonane iluminacje wykorzystują tradycyjne motywy dekoracyjne, jak girlandy z kwiatów i kiście winogron, a często przedstawiają także sceny i postacie z opowieści. W trakcie czytania zgromadzeni w synagodze za wszelką cenę starają się zagłuszyć imię Hamana — hałasują, gwiżdżą, klaszczą i tupią, uderzają w kołatki, a wszystko to w myśl zasady, że imiona niegodziwców powinny zostać wymazane.

Stałym obyczajem związanym z tym świętem jest dawanie jałmużny ubogim oraz obdarowywanie przyjaciół i sąsiadów drobnymi prezentami, zazwyczaj są to słodycze, owoce lub wino, przy czym należy pamiętać, żeby to zawsze były dwa prezenty lub jałmużna dwukrotnie wyższa niż zwykle. Do tradycyjnych słodyczy, jakie piecze się na to święto, należą hamantasze (czyli „uszy Hamana”, albo „kieszenie Hamana”): trójkątne ciastka drożdżowe wypełnione nadzieniem z maku, bakalii lub powidłami. Po nabożeństwie rozpoczynają się przyjęcia, spotkania przyjaciół, w trakcie których oprócz wszelkich świątecznych potraw i przysmaków podaje się też alkohol. Tradycja wręcz nakazuje pić do momentu, kiedy człowiek przestaje odróżniać zło od dobra (po hebrajsku ad delo jada, „aż nie będzie się wiedziało”), czyli słowa: „niech będzie błogosławiony Mordechaj” zaczną się mylić z „niech przeklęty będzie Haman”. Ma to wielorakie znaczenie. Przede wszystkim powinno przypominać, że ocalenie Żydów dokonało się podczas królewskiej uczty. Niektórzy komentatorzy podkreślają drugie, mistyczne znaczenie ad delo jada, jako osiągnięcie stanu, w którym pojęcia zła i dobra tracą swoje znaczenie, mieszają się i tworzą harmonijną całość.

Takie zalecenia spowodowały, że Purim stało się najradośniejszym świętem o charakterze powszechnego karnawału. Tego dnia wolno łamać nawet najsurowszy zakaz przebierania się mężczyzn w suknie, a kobiet w stroje mężczyzn, dzięki czemu tradycyjnie w Purim urządza się bale przebierańców, maskarady, na ulicach tworzą się rozbawione i roztańczone korowody, a w domach organizuje się hucznie obchodzone spotkania towarzyskie.

Wśród uczniów szkół religijnych istnieje zwyczaj pisania i odczytywania żartobliwych, pseudoreligijnych rozpraw, które w absurdalny sposób tłumaczą podstawowe zasady wiary. Czasem w pismach tych krytykuje się wykładowców i podważa autorytet rabinów.

Obchody święta Purim wykształciły odrębny gatunek dramatu, czyli purimszpil (w jidysz teatralna sztuka purimowa), na którą składały się początkowo teksty nawiązujące do historii zawartej w Księdze Estery, aby później rozszerzyć swoją tematykę na inne wątki biblijne, często przedstawiane w żartobliwy lub parodystyczny sposób. Grupy purimszpilerów, czyli aktorów biorących udział w przedstawieniach, obchodziły domy, dając krótkie, żartobliwe spektakle, za co w zamian otrzymywali datki pieniężne lub poczęstunek. Przedstawienia purimowe stały się podstawą nowoczesnego teatru żydowskiego.

Kaja Wieczorek ŻIH