KANON LITERATURY WSPOMNIENIOWEJ ŻYDÓW POLSKICH

Inauguracja serii Żydzi. Polska. Autobiografia.

18/02/2019 | Na stronie od 23/08/2023

KANON LITERATURY WSPOMNIENIOWEJ ŻYDÓW POLSKICH

Źródło: Uniwersytet Wrocławski, Katedra Judaistyki

Spojrzenie na żydowskich sąsiadów. Studia „dla ludzi z pasją” 25/06/2023

JOANNA LISEK, AGNIESZKA JAGODZIŃSKA, MARCIN WODZIŃSKI I INNI.

Uruchomiliśmy stronę projektu „Kanon wspomnieniowy Żydów polskich”

Żeby przejść do strony kliknij tu

Inauguracja serii Żydzi. Polska. Autobiografia

18 II 2019 w Muzeum Etnograficznym odbyła się inauguracja serii Żydzi. Polska. Autobiografia, połączona z otwarciem wystawy: „Od Golema do kankana – Ludwig Kalisch i żydowskie wspomnienia oraz z promocją pierwszego tomu serii: Ludwig Kalish „Obrazki z moich lat chłopięcych” w przekładzie Marcina Błaszkowskiego.

Celem projektu jest udostępnienie w polskim przekładzie krytycznej edycji kanonu literatury wspomnieniowej Żydów polskich jako jednego z niezwykle ważnych i niemal nieznanych źródeł do dziejów społecznych i gospodarczych, a w jeszcze większym stopniu dziejów kultury, obyczaju, religii ziem polskich.

Choć literatura egodokumentu to jedno z najważniejszych źródeł w interdyscyplinarnych badaniach historyczno-społecznych, kulturowych czy literaturoznawczych, żydowska literatura wspomnieniowa z ziem polskich jest niemal nieznana polskiemu czytelnikowi, i to nie tylko w kręgach popularnych, ale również akademickim badaczom przeszłości Polski. Dzieje się tak ze względu na słabą dostępność niektórych ważnych tekstów wspomnieniowych Żydów polskich, kulturową barierę utrudniającą zrozumienie tych tekstów, ale przede wszystkim ze względu na barierę językową.

Zadaniem proponowanej serii tłumaczeń najważniejszych tekstów literatury wspomnieniowej Żydów polskich jest wprowadzenie tych niezwykle istotnych źródeł do polskiego obiegu naukowego i literackiego oraz zintegrowanie tego korpusu z obecną wiedzą na temat historii i kultury Polski.

Efektem projektu będzie krytyczna edycja 28 tomów zawierających 25 najważniejszych pamiętników należących do kanonu żydowskiej literatury wspomnieniowej z ziem polskich. Będą to tłumaczenia z języków: hebrajskiego, jidysz, rosyjskiego i niemieckiego. Edycja obejmie również krytyczne wydanie dwóch tomów powstałych w języku polskim, przy czym jeden z tych tekstów (Aleksandra Kraushara) nigdy nie ukazał się jako publikacja zwarta, a drugi (Sary Szenirer) w ogóle nigdy nie został opublikowany.

Każdy tekst zostanie poprzedzony obszernym wprowadzeniem, a krytycznie edytowane pamiętniki starannie adnotowane. Seria obejmie wspomnienia powstałe od początku XVII do połowy XX wieku, reprezentatywne dla różnych obszarów geograficznych (Galicja, Wołyń, Wielkopolska, Polesie itp.), rozmaitych grup społeczno-kulturowych, z uwzględnieniem perspektywy kobiecej i męskiej. Seria zostanie wydana w Wydawnictwie Naukowym PWN.

Więcej do przeczytania

Projekty

DWA OŚWIECENIA. POLACY, ŻYDZI I ICH DROGI DO NOWOCZESNOŚCI

MARCIN WODZIŃSKI
Głównym pytaniem, jakie stawia sobie ten projekt jest pytanie o interakcje między oświeceniem polskim i żydowskim oraz ocena, jak te interakcje wpływały na obie strony i co to znaczyło dla ich drogi do nowoczesności. W ramach niniejszego projektu zamierzam zbadać, w jaki sposób polscy i żydowscy przedstawiciele Oświecenie współdziałali, jakie były ich podobieństwa, wpływy i postawy wobec siebie. Zapytam też o możliwy wpływ polskiego kontekstu na kształt haskali w Polsce oraz o cechy charakterystyczne, jakie dzięki temu wpływowi polska haskala uzyskała. Podobnie, zapytam o rolę haskali w kształtowaniu podstawowych idei i planów reform polskiego Oświecenia.

W projekcie postawione zostanie również podstawowe pytanie dotyczące historiografii Oświecenia, a mianowicie pytanie o rolę i wpływ ideologii Oświecenia na kierunek procesów modernizacyjnych w XIX-wiecznej i XX-wiecznej Europie, a w szczególności na kierunek polskiej i żydowskiej nowoczesności.

Jak bardzo jesteśmy dzieci Oświecenia? Projekt pozwoli nie tylko na „demitologizację” niektórych znanych postaci, takich jak Stanisław Staszic i Julian Ursyn Niemcewicz, ale też – co ważniejsze – na zrozumienie tych postaci i ich działań w znacznie większej złożoności, a tym samym w bogactwie historycznej przeszłości. Projekt finansowany jest przez Narodowe Centrum Nauki w ramach konkursu Opus 18 na okres 2020-2023

MISTYKA I NOWOCZESNOŚĆ: RUCH CHABAD LUBAWICZ W MIĘDZYWOJNIU

WOJCIECH TWOREK
Projekt badawczy poświęcony jest historii kultury ruchu chasydzkiego Chabad-Lubawicz w międzywojennej Polsce (1918–1939). Korzystając z rozmaitych źródeł w języku jidysz, hebrajskim, polskim i rosyjskim, projekt bada wzorce modernizacji Chabadu w międzywojennej Polsce. Projekt skupia się na badaniach koncepcji mistycznych Schneersohna, nowej literatury Chabad, rozwoju instytucji chasydzkich w Polsce oraz zmian zachodzących w rytuałach i praktykach żydowskiej ortodoksji. Ukazując głębokie zaangażowanie chasydyzmu w nowoczesność, projekt podważa potoczne wyobrażenie ortodoksji jako ruchu zachowującego dawny, przednowoczesny styl życia. Wreszcie projekt dowodzi również, że międzywojenne strategie modernizacyjne Chabad przygotowały grunt pod mesjański i misyjny rozwój ruchu po Holokauście, i pod fundamentalizację żydowskiej ortodoksji. Projekt finansowany jest ze środków Narodowego Centrum Nauki w ramach konkursu Sonata-15 na okres 2019-2022.

OSTATNIE POLSKIE SZTETŁ? SPOŁECZNOŚĆ ŻYDOWSKA DZIERŻONIOWA, ŚWIAT ŻYDOWSKI, ZIMNA WOJNA I KOMUNIZM (1945-1950)

KAMIL KIJEK
Niniejszy projekt jest studium społeczności żydowskiej w Dzierżoniowie w pierwszych pięciu latach po Holocauście. To dolnośląskie miasteczko wyróżniało się wyjątkowym odsetkiem Żydów wśród swojej ogólnej liczby mieszkańców. W lipcu 1946 Żydzi stanowili prawie połowę populacji miasta, do 1950 roku ich odsetek był zawsze większy niż 20%, czyniąc tą społeczność wyjątkową na mapie Polski i Europy po Zagładzie.

Celem projektu jest dostarczenie nowych wyjaśnień kilku ogólnych procesów historycznych o zasięgu ogólnopolskim i transnarodowym, takich jak: budowa i upadek tzw. autonomii żydowskiej w Polsce w latach 1945-1950, dynamiki relacji między nowymi centrami świata żydowskiego (USA, Palestyna/Izrael) a dawnym jego centrum- Polską, przekształcenia w transnarodowej polityce żydowskiej w obliczu Zimnej Wojny, przemiany żydowskiej struktury społecznej, wysiedlenie ludności niemieckiej i polonizacja Dolnego Śląska, wreszcie, dynamika i charakter stosunku Żydów do nowego ładu politycznego w Polsce, poprzez mikrohistoryczne studium przypadku.

Badania na użytek tego projektu obejmują zarówno nowe spojrzenia na znane już historykom różnorodne zasoby źródłowe znajdujące się w Polsce, jak i rzadko lub wcale nie wykorzystywane w tym kontekście materiały znajdujące się w izraelskich, amerykańskich, brytyjskich archiwach lub bibliotekach. Wykorzystane w projekcie źródła powstały w językach: polskim, hebrajskim, jidysz, angielskim, rosyjskim i niemieckim.

Innym, naukowym celem projektu jest przełamanie marginalizacji historii Żydów w Polsce po Zagładzie. Z jednej strony ogranicza się ona najczęściej do problematyki antysemityzmu lub stosunku Żydów do komunizmu, tym samym cechuje ją dość ograniczona perspektywa wąsko pojętej historii politycznej. Z drugiej strony, zarówno w polskiej jak i zagranicznej historiografii, dzieje społeczności żydowskiej w Polsce po 1945 roku nie są badane z perspektywy najważniejszych problemów historii Żydów drugiej połowy XX wieku, takich jak rozwój żydowskiego transnacjonalizmu, profesjonalizacja, metropolityzacja, odejście od modernistycznych i ideologicznych paradygmatów uprawiania polityki. Źródło finansowania: Narodowe Centrum Nauki, konkurs OPUS 16, czas trwania: 2019-2021.

PRENUMERANTEN: LISTY SUBSKRYBENTÓW KSIĄŻEK ŻYDOWSKICH

MARCIN WODZIŃSKI, ELLI FISCHER, MOSHE SCHORR
Przez prawie dwa stulecia, od końca XVIII do połowy XX wieku, autorzy i wydawcy książek żydowskich dołączali do nich listy subskrybentów (jid. prenumeranten), których przedpłaty służyły finansowaniu druku każdej publikacji. Listy te liczyły niekiedy dziesiątki stron i zawierały nazwiska tysięcy osób z setek miejsc; w omawianym okresie pojawiły się w ponad 2200 różnych wydań. Każda subskrypcja oznaczała konkretną osobę, mieszkającą w określonym miejscu, kupującą określoną książkę w określonym roku – a zebrane razem tworzą rozległą sieć interakcji kulturowych.

Jak dotąd, jedyną kompleksową próbą usystematyzowania tych danych jest monumentalny Sefer ha-prenumerantn Berla Kagana. Większość tej pracy, opublikowanej w 1975 r., to alfabetyczna lista miejscowości w różnych wersjach pisowni, lista książek z subskrybentami z danego miejsca oraz liczba subskrybentów każdej książki z każdego miejsca. Próba zidentyfikowania przez Kagana każdego miejsca za pomocą łacińskiej pisowni została ujęta w indeksie. Od tego czasu ukazało się kilka tomów uzupełniających, w szczególności autorstwa Shlomo Katsava, jednak dane pozostają wciąż niekompletne: setki książek nie zostało jeszcze zindeksowanych, tysiące miejsc pozostaje niezidentyfikowanych, a istniejące dane są rozproszone w kilku publikacjach i platformach, w formatach, których użyteczność jest ograniczona.

Projekt Prenumeranten ma na celu przekształcenie tego zbioru danych w usystematyzowaną wielofunkcyjną bazę danych, która wykorzysta narzędzia cyfrowe do stworzenia nowej perspektywy badań. Obecnie zbliżamy się do ukończenia wstępnej bazy danych, która zawiera komplet danych z publikacji Kagana oraz indeks geograficzny z hebrajskimi nazwami miejsc wraz ze współrzędnymi. Dzięki zmapowaniu tych danych uzyskaliśmy dokładny obraz setek list subskrybentów. Następny etap to zdygitalizowanie nazwisk setek tysięcy indywidualnych subskrybentów, które będą dostępne dzięki licencji open source i będą wyszukiwane według różnych parametrów. W przyszłości baza zapewni badaczom szereg narzędzi analitycznych i prezentacyjnych, które pozwolą na wielorakie przeszukiwanie i analizowanie całej bazy danych. Projekt finansowany jest przez Rothschild Foundation Hanadiv Europe w ramach konkursu Archives and Libraries Digital Humanities na okres 2019-2022.

Żeby przejść do strony projektu kliknij tu.

Prenumeranten:

listy subskrybentów książek żydowskich

Przez prawie dwa stulecia, od końca XVIII do połowy XX wieku, autorzy i wydawcy książek żydowskich dołączali do nich listy subskrybentów (jid. prenumeranten), których przedpłaty służyły finansowaniu druku każdej publikacji. Listy te liczyły niekiedy dziesiątki stron i zawierały nazwiska tysięcy osób z setek miejsc; w omawianym okresie pojawiły się w ponad 2200 różnych wydań. Każda subskrypcja oznaczała konkretną osobę, mieszkającą w określonym miejscu, kupującą określoną książkę w określonym roku – a zebrane razem tworzą rozległą sieć interakcji kulturowych. Jak dotąd, jedyną kompleksową próbą usystematyzowania tych danych jest monumentalny Sefer ha-prenumerantn Berla Kagana. Większość tej pracy, opublikowanej w 1975 r., to alfabetyczna lista miejscowości w różnych wersjach pisowni, lista książek z subskrybentami z danego miejsca oraz liczba subskrybentów każdej książki z każdego miejsca. Próba zidentyfikowania przez Kagana każdego miejsca za pomocą łacińskiej pisowni została ujęta w indeksie. Od tego czasu ukazało się kilka tomów uzupełniających, w szczególności autorstwa Shlomo Katsava, jednak dane pozostają wciąż niekompletne: setki książek nie zostało jeszcze zindeksowanych, tysiące miejsc pozostaje niezidentyfikowanych, a istniejące dane są rozproszone w kilku publikacjach i platformach, w formatach, których użyteczność jest ograniczona.

Projekt Prenumeranten ma na celu przekształcenie tego zbioru danych w usystematyzowaną wielofunkcyjną bazę danych, która wykorzysta narzędzia cyfrowe do stworzenia nowej perspektywy badań. Obecnie zbliżamy się do ukończenia wstępnej bazy danych, która zawiera komplet danych z publikacji Kagana oraz indeks geograficzny z hebrajskimi nazwami miejsc wraz ze współrzędnymi. Dzięki zmapowaniu tych danych uzyskaliśmy dokładny obraz setek list subskrybentów. Następny etap to zdygitalizowanie nazwisk setek tysięcy indywidualnych subskrybentów, które będą dostępne dzięki licencji open source i będą wyszukiwane według różnych parametrów. W przyszłości baza zapewni badaczom szereg narzędzi analitycznych i prezentacyjnych, które pozwolą na wielorakie przeszukiwanie i analizowanie całej bazy danych.

Prenumeranten jest częścią projektu Elijah-lab na Uniwersytecie w Hajfie oraz rozwijanego w Izraelu i poza nim środowiska DH-Judaica.

Bazy danych w przygotowaniu

Bibliografia "Testowa pierwsza" (Exel)

Zespół odpowiedzialny za projekt.

Elli Fischer - niezależny pisarz, tłumacz i redaktor oraz współzałożyciel HaMapah, projektu, który stosuje analizę ilościową do literatury rabinicznej i który jest partnerem w projekcie Prenumeranten. Jest redaktorem-założycielem The Lehrhaus, magazynu internetowego poświęconego współczesnej myśli żydowskiej, a jego artykuły pojawiały się w wielu żydowskich publikacjach. Absolwent Uniwersytetu Yeshiva, święcenia rabinackie otrzymał od Naczelnego Rabinatu Izraela. Pracuje nad doktoratem z historii Żydów na Uniwersytecie Tel Awiwskim. Pochodzi z Baltimore, obecnie mieszka w Modiin w Izraelu z żoną i czwórką dzieci.
fischer.tirgum[at]gmail.com

Moshe Schorr jest studentem informatyki na Technion - Izraelskim Instytucie Technologii. Odpowiada za techniczne aspekty projektu.
mosheraphael[at]gmail.com

Marcin Wodziński – profesor historii i literatury żydowskiej, kierownik Katedry Judaistyki im T. Taubego w Uniwersytecie Wrocławskim. Jego obszar zainteresowań naukowych to historia społeczna Żydów, dzieje Żydów na Śląsku oraz żydowska kultura materialna. Jest kierownikiem projektu Prenumeranten.
marcin.wodzinski[at]uwr.edu.pl