Bereszit (Rdz 1, 1 – 6, 8)

Źródło: "Tygodnik Powszechny"

Rabinka Małgorzata Kordowicz

Jesień zawsze splata się z początkiem rocznego cyklu odczytywania Tory w synagogach. Które z jej siedemdziesięciu obliczy uda nam się dostrzec w 5781 roku?

Pierwszego dnia żydowskiego nowego roku symbolicznie obchodziliśmy urodziny pierwszego człowieka. Nieusatysfakcjonowana przekładami niwelującymi niejednoznaczność, zaproponuję własny: „Stworzył Bóg człowieka / Adama na swój obraz, na obraz Boży stworzył go: mężczyzną i kobietą stworzył ich” (Rdz 1, 27). Rabin Jeremiasz syn Eleazara, wspierając się dodatkowo Rdz 5, 2 („Mężczyzną i kobietą stworzył ich… i nazwał ich Adam”), sugeruje, że Adam był hermafrodytą. Natomiast rabin Samuel syn Nachmana wyobraża sobie Janusowe oblicze Adama – dwoje ludzi zrośniętych plecami (zob. Ps 139, 5), którzy potem zostali rozdzieleni. Odrzuca on koncepcję z żebrem (Rdz 2, 21), argumentując, że słowo cela oznacza także bok, stronę.

Ewidentną niebinarność skrywa też werset z Księgi Liczb (zob. 5, 1-3) – wyrażenie „od mężczyzny do kobiety” oznacza spektrum. Różnorodność jest wartością – Talmud głosi chwałę Bożą, przeciwstawiając mincerza, bijącego identyczne monety ze sztancy, Najwyższemu, który z matrycy (patrycy?) Adama tworzy różniących się od siebie ludzi.

Wydawałoby się, że starożytne prawo żydowskie nie może się obejść bez zaszufladkowania człowieka jako „mężczyzny” lub „kobiety” – wówczas wiadomo, kto ma obowiązek udać się do Jerozolimy w czasie świąt pielgrzymich bądź zakładać tefilin (filakterie). Mimo to, wprowadza jeszcze cztery kategorie: androginos (hermafrodyta), tumtum (osoba, której genitalia są niejednoznaczne bądź ukryte), saris (osoba, która zakwalifikowana jako mężczyzna po urodzeniu, w okresie dojrzewania zaczyna ujawniać cechy żeńskie) i ajlonit (analogicznie w drugą stronę oraz bezpłodna).

Rabin Izaak w Talmudzie wysuwa hipotezę, dlaczego Abraham i Sara tak długo nie mieli potomstwa: byli tumtumami! Ich przemianę obrazowo opisuje Iz 51, 1-2. Natomiast Kabała sugeruje, że Praojciec Izaak urodził się z duszą kobiety i dopiero podczas ofiarowania dostał męską duszę, dzięki czemu mógł spłodzić potomstwo. Wyjaśnia to rabin Jechiel Michl ze Złoczowa: czasem kobieta znajduje się w męskim ciele z powodu transmigracji dusz. Powiedziane jest wszak, że Najwyższy odpowiedział Izaakowi, a nie Rebece, bo to on potrzebował Bożej pomocy, by mieć dzieci.

Każdy człowiek został stworzony na obraz Boga. Stąd wniosek: różnorodność ludzi, którzy nas otaczają, zwielokrotnia Bożą Obecność wśród nas. ©