Pesach

Pesach

Pesach jest głównym świętem naszego narodu. Wspominamy wtedy wyjście z Egiptu, zdarzenie, które wykroczyło poza swój historyczny kontekst. Wyjście - Exodus - trwa w psychice każdego Żyda: przykazano nam, abyśmy zawsze pamiętali, że to my byliśmy niewolnikami w Egipcie i że to my zostaliśmy zbawieni.

Pesach jest obchodzony przez siedem dni w Izraelu (oraz w społeczności Żydów reformowanych) i przez osiem dni wśród religijnych Żydów w Diasporze. Pesach ma cztery różne nazwy w języku hebrajskim, a każda z nich określa inny aspekt tego święta.

Cztery nazwy święta Pesach

Chag Hapesach - Święto Pesach

Najbardziej znaną nazwą tego święta jest Pesach (hebr. - pominięcie). Nazwa jest powiązana z fragmentem Tory (Szemot - Księga Wyjścia - 12:3-11), w którym nakazano Izraelitom strzeżenie baranka od 10 dnia miesiąca nissan, który jest pierwszym miesiącem roku, aż do świtu dnia 14-go, kiedy to baranek ma zostać zabity, a jego krwią skropione drzwi w celu odróżnienia domów, w których mieszkali Izraelici od domów egipskich. Następnie baranek miał zostać spożyty podczas uświęconej uczty, która miała się odbyć przed północą. O tej godzinie dziesiąta plaga - śmierć pierworodnych spadła na Egipcjan. Domy Izraelitów zostały pominięte.

Zwyczaj składania ofiary pesachowej zaprzestano z chwilą zniszczenia Drugiej Świątyni (dotyczyło to również innych ofiar). Aby uświęcić pierwszy dzień Pesach kładziemy na naszym talerzu sederowym opaloną kość z jagnięcia (hebr. - zeroa). Rodzaj ofiary jest powiązany tekstem Hagady z pytaniami, które dzieci (i dorośli) zadają już od wieków.

Chag Haawiw - Święto Wiosny

Pesach musi nastąpić wiosną i aby mieć pewność, że zawsze tak będzie, nasi przodkowie stworzyli system oznaczania dat, opierając się zarówno na kalendarzu słonecznym, jak i księżycowym. Kalendarz Islamu, będąc kalendarzem księżycowym nie wiąże przestrzegania świąt z konkretną porą roku. Na przykład Ramadan może wypadać zarówno w lecie jak i w zimie. Pesach jest porą odradzania się przyrody - czasem początku i powrotu nadziei. Te podstawowe motywy święta mają swoje odbicie w produktach znajdujących się na sederowym talerzu.

Bejca - (jajko), to symbol odrodzenia i przetrwania, jest powiązany z trwaniem życia i jego cyklicznym charakterem (dlatego zgodnie z tradycją, jest spożywane przez żałobników jako pierwszy posiłek po pogrzebie). Również w innych religiach podczas świąt wiosny przewija się motyw jajka - np. malowanego i wkładanego do koszyka podczas świąt Wielkiej Nocy. Karpas - zieleń na stole. Wielu ludzi używa do tego celu sałaty lub pietruszki. Czasem używa się ziemniaka - tak jak czynili to biedni Żydzi w Europie Wschodniej oraz szparagów - warzyw charakterystycznych dla pory wiosennej.

Nisan to nazwa miesiąca we współczesnym kalendarzu hebrajskim, podczas którego obchodzimy Święto Pesach. Początek Pesach przypada na 15 nisan. Wspomniany jest w Biblii dwa razy, w Księdze Estery (3:7) i w Księdze Nechemiasza (2:1). Obydwa teksty dotyczą perskiego okresu w historii Żydów i dlatego też wielu uczonych sądzi, że słowo nisan ma perskie pochodzenie. Rabin o zainteresowaniach filologicznych, co w pewien sposób wpływa na charakter ich nauk, uważają, że słowo nisan jest w pewien sposób powiązane z hebrajskim słowem nican - pąk, jako, że wszystko zakwita o tej porze roku. Raszi z kolei (Brachot 56 b) twierdzi, że nisan wiąże się z nisim - cuda, jako, że Exodus był tak cudownym wydarzeniem. Tak czy inaczej, logiczne jest powiązanie Exodusu z wiosną: w strefie śródziemnomorskiej ustały zimowe deszcze, a letnie upały jeszcze nie nadeszły - dobry czas na rozpoczęcie podróży (II Księga Samuelowa 11:1 określa tę porę roku jako czas wyruszania przez królów do boju. Nisan jest pierwszym miesiącem hebrajskiego kalendarza. Przebudzenie się ziemi wiąże się z koncepcją odkupienia i odrodzenia się narodu żydowskiego. Bóg, nasz Stwórca, jest naszym Odkupicielem. Na motyw odrodzenia można też spojrzeć bardziej osobiście. Tak jak rośliny i drzewa odgradzają nas od zimowego obumierania, tak i my możemy zacząć wszystko od początku.

W Izraelu pierwsze żniwa odbywają się na wiosnę, i składanie w ofierze nowych zbóż miało miejsce w Pesach. Ofiara składała się ze snopa zboża (hebr. - omer). Żydzie religijni świętują każdy dzień tej ofiary - od drugiego dnia Pesach aż do zebrania plonu, czterdzieści dziewięć dni półniej, w Szawuot. Ponieważ odliczanie jest skomplikowane, powstały specjalne "kalendarze omerowe" ułatwiające przestrzeganie "odliczania". Większość współczesnych kalendarzy żydowskich zawiera tę informację (czasem wyłącznie po hebrajsku).

Zman Herutenu - Czas Naszej Wolności

Pesach jest często nazywany Zman Herutenu - Czasem Naszej Wolności lub Hag Hacherut - Świętem Wolności, ponieważ wtedy wyzwoliliśmy się spod jarzma niewoli. Wyjście z Egiptu było jednym z podstawowych wydarzeń, które uformowały nasz naród (pozostałymi były - brit mila - przymierze zawarte pomiędzy Bogiem i Abrahamem oraz przymierze zawarte na Synaju, a Wyjście jest klamrą łączącą te wydarzenia). Aseret Hadibrot (Dziesięć Przykazań) określa boskie zasługi: Jam jest Pan Bóg twój, którym cię wywiódł z ziemi Egipskiej, z domu niewoli (Szemot 20:2).

To nieustanne przypominanie, że to my byliśmy niewolnikami zmusza nas jako naród, do walki o sprawiedliwość dla wszystkich uciśnionych i słabych, handel niewolnikami, prześladowanie obcych zamieszkujących na naszej ziemi, lichwa i używanie fałszywej wagi jest zabronione. Judaizm nakazuje opiekę nad biednymi i słabymi (sierotą, wdową czy obcym)... bo byliśmy niewolnikami w ziemi egipskiej.

Wspominanie Wyjścia jest jedną z trzech podstawowych micwot święta Pesach. Opowieść o wyzwoleniu ma dwa wymiary: przejście od fizycznej niewoli do politycznej wolności i przekształcenie idolatrii w wiarę w jednego Boga. Oba te elementy możemy znaleĽć w Hagadzie.

Dwa przedmioty znajdujące się na talerzu sederowym ilustrują naszą ucieczkę z niewoli: maror (chrzan lub cykoria), który przypomina nam gorycz niewoli oraz charoset (mieszanina wina, orzechów i cynamonu charakterystyczna dla środowisk aszkenazyjskich), symbolizująca mieszaninę, której nasz naród używał w czasach, gdy był w niewoli faraona. Niezależnie od dużej szczegółowości w opisaniu wydarzeń, które doprowadziły do wyjścia z Egiptu, nigdzie w Hagadzie nie wspomina się Mojżesza, tego, który wyprowadził nas z Egiptu. Może to się wydawać dziwne, ale nasza tradycja nie gloryfikuje jednostki. To naród żydowski i jego stosunek do Boga jest bohaterem historii pesachowej. Cała ta opowieść może być lekcją pokory i przeświadczenia, że nikt nie jest zastąpiony. O ile tylko ktoś chce...

Chag Hamacot

Czwartą nazwą święta jest Hag Hamacot - święto macy. jej spożywanie jest drugą z najważniejszych micwot podczas Pesach. Święta przaśników przestrzegać będziesz: siedem dni jeść będziesz przaśniki, jakom ci rozkazał, czasu miesiąca awiw, podczas niego wyszedłeś z Egiptu (Szemot 23:14). Tora określa macę jako lechem oni "chleb utrapienia" (Dwarim - Księga Powtórzonego Prawa - 16:3). Dlaczego musimy jeść macę? Aby pamiętać, że opuściliśmy Egipt w pośpiechu: I popiekli z ciasta zadziałanego, które wynieśli z Egiptu, placki przaśne; bo nie były zakwaszone, przeto że wygnani byli z Egiptu, a nie mogli zmieszkać (Szemot 12:39).

Poza możliwością "jedzenia historii", jak to określił pisarz brytyjski Israel Zangwill opisując powyższą micwę, spożywanie macy ma również przypomnieć nam, że nie wszyscy mieli tyle szczęścia co my. Ta świadomość skłania nas do traktowania poważnie naszej odpowiedzialności wobec potrzebujących w naszej społeczności i na całym świecie. Kiedy jesteśmy zajęci sprzątaniem, myciem zakupami i planowaniem pesachowego przyjęcia dla nas i naszych przyjaciół, powinniśmy pamiętać o zwyczaju dawania cedaki (darów dobroczynnych) po to, abyśmy dzielili się naszym szczęściem z tymi, którzy go nie mieli. Zgodnie z tradycją powinniśmy dawać datki na miesiąc przed Pesach po to, by Żydzi będący w potrzebie mogli obchodzić święto. Ten rodzaj cedaki ma swoją szczególną nazwę - maot chitim (zbożowe pieniądze). Przez setki lat w języku hebrajskim było stosunkowo niewiele nazw kwiatów, ale wiele określeń dotyczących cedaki.

Przygotowania

Kiedy wszystkie przygotowania są zakończone, w wigilię święta nadchodzi czas na zwyczaj bdikat hamec - poszukiwanie rzeczy kwaszonych - zgodnie ze zwyczajem - przy świecy. Niektórzy używają latarek, ale w ten sposób gubi się mistyczny charakter rytuału. Przed poszukiwaniami należy odmówić błogosławieństwo (bracha), które można znaleĽć w większości Hagadot. Każdy okruch powinien być zgarnięty na drewnianą łyżkę lub papierowy talerz za pomocą pióra albo gałązki z lulaw i spalony rano. Pozostałe przygotowania mają również swoją kolejność. Na przykład w Szabat poprzedzający święto należy pójść do synagogi. Jest to szczególny Szabat Hagadol (Wielki Szabat), który formalnie jest początkiem święta Pesach. Haftora przypadająca na ten Szabat mówi o wielkim dniu Boga (używając słowa gadol w celu opisania tego dnia), wiążąc wyzwolenie spod egipskiego jarzma z ostatecznym odkupieniem. W tym samym czasie rabini udzielają długich (gadol) pouczeń związanych ze świętem. Być może długość ich kazań też ma coś wspólnego z nazwą tego dnia.

Niektórzy czytają fragmenty Hagady po południu, podczas Szabat Hagadol, aby przypomnieć sobie tekst. Wielu pierworodnych pości w erew Pesach (wigilię Pesach), na pamiątkę plagi, której uniknęli Izraelici, a która zabiła egipskich pierworodnych. Niektóre pierworodne córki również poszczą w tym czasie. Wielu spośród tych, którzy poszczą bierze udział w modlitwie porannej. Tego poranka odczytuje się ostatni fragment świętych tekstów studiowanych w synagodze. Z powodu zakończenia studiów urządzany jest sijum (dosłownie "ukończenie", w tym przypadku posiłek i święto z okazji ukończenia studiów. Sijum jest ważniejsze od postu i ci, którzy brali udział w modlitwie mogą wziąć w nim udział nie łamiąc prawa.

za jewish.org.pl - Portalem Społeczności Żydowskiej w Polsce