Międzynarodowa konferencja edukacyjna „Remember. Czy pamięć wystarczy w XXI wieku?”

Źródło: MIEJSCE PAMIĘCI I MUZEUM AUSCHWITZ-BIRKENAU

Dyskusja panelowa "Globalna odpowiedzialność: (re)interpretacja społeczności i narracji pamięci" i podsumowanie konferencji

Międzynarodowa konferencja edukacyjna o pamięci w XXI wieku

MCEAH 03-07-2025

„Czy pamięć wystarczy w XXI wieku?” było tytułem tegorocznej międzynarodowej konferencji edukacyjnej, organizowanej co dwa lata przez Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau.

Ponad 150 ekspertów – badaczy, muzealników, nauczycieli, przedstawicieli miejsc pamięci i różnych organizacji, zajmujących się w swojej pracy tematyką historii i pamięci o II wojnie światowej, Auschwitz, Holokauście i innych ludobójstwach spotkali się w dniach 30 czerwca – 2 lipca 2025 roku by zastanowić się nad stanem pamięci i jej rolą w obliczu wyzwań, które stawia przed nami współczesność.

– Musimy jako myślący ludzie przerwać spiralę nienawiści. Bo w waszych rękach jest przyszłość świata. A więc – nie bać się! – tymi słowami Ocalałych z Auschwitz zaczęła się konferencja. Tłem do dyskusji podczas wielu paneli były obserwowane współcześnie kryzysy, niepewność, polaryzacja, nasilanie się radykalizmów oraz innych niepokojących procesów.

Konferencja odbyła się w roku, w którym przypada 80. rocznica wyzwolenia niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz, a także 20-lecie istnienia MCEAH, utworzonego z woli Ocalałych.

– Jesteśmy Centrum – miejscem spotkań, dialogu, refleksji i działania. To stąd rozciąga się widok zarówno na były obóz Auschwitz, jak i na współczesny świat. Wierzymy, że właśnie tu powinny rodzić się pytania i pomysły, jak mierzyć się z nienawiścią, której echo wciąż brzmi wokół nas. Jesteśmy edukacją – ponieważ pomagamy ludziom w osobistym spotkaniu z historią Auschwitz i Szoa. To spotkanie zmienia – nie tylko rozumienie przeszłości, ale i spojrzenie na teraźniejszość – powitał zgromadzonych dyrektor MCEAH Andrzej Kacorzyk.

– Wydaje mi się, że pamięć powinna stawiać pytania, przede wszystkim mnie samemu. I to na ogół będą pytania bardzo trudne, bez jednoznacznych odpowiedzi. To jest wówczas taka pamięć, która dojrzewa i która rodzi ten moralny niepokój o mnie samego, o moje miejsce, o to, co robię, albo czego nie robię, o tym, czym się przejmuję, a czym nie, o całe moje zaangażowanie i w pewnym stopniu ogólnie sens przestrzeni mojego życia. Wówczas ta pamięć może coś naprawdę zmienić, coś podsunąć, podpowiedzieć, wzmocnić, ugruntować pewne decyzje – podkreślił dyrektor Muzeum Auschwitz dr Piotr M. A. Cywiński, otwierając konferencję.

Obrady zainaugurował wykład Prof. Dr. Bernda Simona o przyszłości tolerancji w XXI wieku. Zaproponowana autorska koncepcja, oparta o szacunek wobec idei i wartości, z którymi się nie zgadzamy, stała się punktem wyjścia do dyskusji o rozumieniu samego pojęcia szacunku oraz funkcjonowaniu tolerancji w podzielonym społeczeństwie.

Panel dyskusyjny o uprzedzeniach w badaniach historycznych, pamięci i edukacji wywołał ożywioną dyskusję o pozycyjności badacza i edukatora oraz dążeniu do obiektywności. Dzień zamknęła sesja krótkich referatów, przedstawiających najnowsze badania nad losami ofiar prześladowanych przez nazistowskie Niemcy – zarówno wybranych grup ofiar, jak i całych społeczeństw doświadczonych traumą wojny.

Drugi dzień konferencji skupił się na zagadnieniu pamięci zbiorowej i jej funkcjonowaniu we współczesnych różnorodnych społeczeństwach. Dyskusja panelowa o takim tytule podkreśliła wielokierunkowy charakter pamięci zbiorowej, rozumianej z perspektywy socjologicznej jako produkt wielości indywidualnych doświadczeń. Kolejna dyskusja pozwoliła wsłuchać się w głosy mniejszości i zastanowić się nad tym, jak narracje mniejszościowe funkcjonują w obliczu opowieści dominujących i sprzeciwiają się marginalizacji i wypieraniu.

Następnie uczestnicy konferencji mieli możliwość spotkania się w małych grupach wokół przykładów dobrych praktyk w dziedzinie pamięci, pojednania, edukacji pokojowej, przeciwdziałania dyskryminacji oraz inkluzji. W tej części swoje projekty mogli zaprezentować przedstawiciele Homo Faber z Polski, Aegis Trust z Rwandy, Pink Triangle Legacies z USA, Domu Anny Frank z Niderlandów, Terraforming z Serbii oraz Muzeum Auschwitz.

– Dużą wartością tej dyskusji była możliwość rozmowy o projektach realizowanych w różnych częściach świata, w różnych kontekstach, która pokazała, że do nauczania o trudnych zagadnieniach naszej historii można podchodzić na różne sposoby, a tym samym dostarczyła inspiracji do dalszej pracy edukacyjnej – podsumowała moderatorka dr Agnieszka Kita, zastępca kierownika Archiwum Muzeum.

W trzecim dniu konferencji dyskusja zmierzała w kierunku przyszłości. Pierwszy panel dotyczył trudniej pamięci o zbrodniach i jej roli w dobie kryzysu.

– Zastanawiamy się nad wieloma wyzwaniami i problemami, które stanowią tę sytuację kryzysu. Powinniśmy pomyśleć też o tym, że my jako edukatorki i edukatorzy, osoby pracujące w obszarze pamięci, jesteśmy częścią tego problemu – spuentował dyskusję dr Matthias Heyl, kierownik Działu Edukacji w Miejscu Pamięci Ravensbrück.

Podczas kolejnej sesji uwaga skupiła się na procesach dzielenia się pamięcią i kształtowaniu opowieści o przeszłości z poziomu instytucjonalnego. Paneliści zgodnie podkreślili potrzebę zwrócenia większej uwagi na optykę odbiorcy, która definiuje sposób rozumienia zarówno miejsca, jak i przekazywanej opowieści.

Finałowa dyskusja próbowała dać odpowiedź na pytanie dotyczące przyszłości pamięci z perspektywy globalnej. – To prawda, że ​​wspomnienia zbrodni, wojny, inności zajmują nasze umysły, ponieważ są dzielące, a rzeczy, które dzielą, mają tendencję do przyciągania naszych umysłów. Ale chcę zaproponować inne podejście do tego myślenia. Myślę, że historie współpracy, a więc historie pokoju, są czymś o wiele silniejszym niż historie wojny i okrucieństw. Współpracujemy cały czas. Cała nasza historia jest historią współpracy. […] I dlatego mamy złożone społeczeństwa. I dlatego możemy robić straszne rzeczy, takie jak te, które wydarzyły się w Auschwitz. Ale dlatego możemy również budować, pojednać się, a także zorganizować tę konferencję, która w konstruktywny sposób zastanawia się nad okrucieństwami przeszłości ­­– podkreślił Nadav Neuman z Sapienship.

– Nie udało nam się odpowiedzieć na pytanie, postawione w tytule konferencji. Ale też nie takie było założenie. O wiele bardziej znaczące było wspólne szukanie odpowiedzi – tak konferencję podsumowała Nataliia Tkachenko, która była jedną z koordynatorek konferencji w MCEAH.

– Mamy nadzieję, że zabierzecie ze sobą poczucie, że w obliczu tego kryzysu nie jesteście sami, że jest nas więcej – ludzi, podzielających te same wartości różnorodności, tolerancji, szacunku, demokracji i pokoju – dodała druga z koordynatorek Marine Dudziak-Vannier.

Podczas konferencji wręczono także nagrody „Gdyby zabrakło dziesięciu…”, które otrzymują wolontariusze oraz przedstawiciele instytucji wspierających wolontariat w Miejscu Pamięci.

Laureaci nagrody dla wolontariuszy Miejsca Pamięci: „Gdyby zabrakło dziesięciu…”

ps 01-07-2025

Podczas międzynarodowej konferencji edukacyjnej „Remember. Czy pamięć wystarczy w XXI wieku?” 1 lipca wręczono nagrody „Gdyby zabrakło dziesięciu…”. Otrzymują je wolontariusze oraz przedstawiciele instytucji wspierających wolontariat w Miejscu Pamięci.

– Na jednym ze szkoleń usłyszałam zdanie: „Wolontariusz przekracza swoje granice”. I patrząc co roku na te osoby, które decydują się na podjęcie wolontariatu, czy realizację praktyk w Miejscu Pamięci, widzę jak wiele to dla nich znaczy. Zwiedzanie Muzeum, poznanie historii to jedno, czym innym jest poświęcenie części swojego życia, na zaangażowanie się w pomoc – powiedziała podczas ceremonii wręczenia nagród Katarzyna Marcak, szefowa Biura Wolontariatu w Międzynarodowym Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście.

Jej zdaniem wolontariat to nie tylko „poznawanie historii byłego obozu, poznawanie Muzeum jako instytucji, czy rozumienie coraz większej liczby faktów, ale też rosnąca odpowiedzialność. To rozwijanie empatii, wrażliwości, mierzenie się ze swoimi emocjami, ale i nawiązywanie przyjaźni”.

Wręczając nagrody, dyrektor Muzeum dr Piotr M. A. Cywiński podkreślił, jak ważnym dla rozwoju wolontariatu było otwarcie w ubiegłym roku muzealnego hostelu przeznaczonego przede wszystkim na potrzeby wolontariatu: – Teraz możemy przyjmować ok. 100 osób jednocześnie. Wspominam o tym, żeby pokazać, że czasami warto dobrze zdefiniować wąskie gardło w edukacji, a może ono dotyczyć rzeczy pozornie niezwiązanych bezpośrednio z pracą edukacyjną. W tym przypadku były to właśnie możliwości noclegowe. Utworzenie hostelu realnie zmienia nasz potencjał przyjmowania i współpracy z chętnymi ludźmi z całego świata.

– Nie ma lepszego sposobu na rozwój i formację człowieka niż włączenie się w konkretne działania. To właśnie daje ludziom najwięcej i jest tym, co możemy im zaoferować – podkreślił dyrektor Cywiński

Każdy z laureatów otrzymał symboliczną pamiątkę – kopię bucików należących do ocalałej z Auschwitz Batszewy Dagan. Przyjaciółka współwięźniarka, chcąc w nieludzkich obozowych warunkach podarować Batszewie prezent, zdobyła materiał i uszyła dla niej maleńkie, niespełna dwucentymetrowe bucki. Przez 20 miesięcy Batszewa przechowywała ten przedmiot w obozie, narażając swoje życie.

– Drodzy Wolontariusze: wasza obecność i pomoc są tak samo bezinteresowne, jak ten prezent ofiarowany Batszewie przez jej przyjaciółkę. Tak jak ona znajdujecie chęć, czas i sposobność, by ofiarować coś dobrego. Każdego dnia towarzyszycie nam, pracownikom i opiekunom Miejsca Pamięci. Wolontariat w Muzeum Auschwitz jest dla was niekiedy wyzwaniem pełnym emocji i wzruszeń, mierzeniem się z trudną historią tego miejsca, ale przede wszystkim jest zrozumieniem, że wasza obecność tutaj to dbałość o spuściznę Ocalałych z obozu. Dziękuję za waszą obecność i pomocną dłoń. To prawdziwy zaszczyt móc z wami pracować – podkreśliła Katarzyna Marcak, zwracając się do nagrodzonych.

W 2024 r. Miejsce Pamięci wspierało blisko 500 wolontariuszy i praktykantów, zarówno w Muzeum, jak i w trybie online. Były to osoby z: Australii, Austrii, Brazylii, Bułgarii, Chin, Czech, Emiratów Arabskich, Francji, Grecji, Japonii, Kanady, Łotwy, Malezji, Niemiec, Polski, Portugalii, Rumunii, Słowacji, Szwecji, Tajlandii, Tajwanu, Turcji, Ukrainy, USA, Węgier, Wielkiej Brytanii i Włoch.

Wśród największych grup byli wolontariusze z instytucji współpracujących z Muzeum już od wielu lat: niemieckich i polskich szkół koncernu Volkswagen, Zespołu Szkół Leśnych i Ekologicznych w Brynku oraz niesłysząca młodzież z Dolnośląskiego Ośrodka Wychowawczego we Wrocławiu

Laureaci nagrody „Gdyby zabrakło dziesięciu…”

Paweł Bolek
Wolontariusz (Wolontariat i Praktyki) w 2024 roku. Po zakończeniu wolontariatu stacjonarnego kontynuuje pomoc zdalnie, wykonując tłumaczenia i korekty, pomagał także podczas 80. rocznicy wyzwolenia Auschwitz.

Kayla Curtis
Praktykantka od stycznia do kwietnia 2024 (Analiza i Informacja Archiwalna); współpracowała przy indeksacji i transkrypcji dokumentów. Brała również udział w sporządzaniu kart indeksowych z ankiet będących materiałami powojennymi Archiwum.

Christoph Heinemann
Od 2021 roku koordynator przyjazdów polsko-niemieckich grup wolontariuszy z ramienia koncernu Volkswagen.

Kristina Kaufman
Praktykantka od września do grudnia 2024 (Analiza i Informacja Archiwalna); współpracowała przy indeksacji i transkrypcji dokumentów oraz ich sprawdzaniu. Brała również udział w sporządzaniu kart indeksowych z ankiet będących materiałami powojennymi Archiwum.

Johanna Kessler
Praktykantka od września do grudnia 2024 (Analiza i Informacja Archiwalna), współpracowała przy indeksacji i transkrypcji dokumentów oraz ich sprawdzaniu. Brała również udział w sporządzaniu kart indeksowych z ankiet będących materiałami powojennymi Archiwum.

Zofia Myśliwiec
Wolontariuszka od 2022 roku, początkowo w ramach współpracy z ZSZTS w Oświęcimiu; pomagała podczas upamiętnień rocznicy 14 czerwca oraz kolejnych rocznic wyzwolenia i konferencji edukacyjnych. Obecna także na 80. rocznicy wyzwolenia Auschwitz.

Hanna Smalcerz
Praktykantka lipiec–sierpień 2024 (Analiza i Informacja Archiwalna), w ramach praktyk studenckich wykonywała tłumaczenia zamieszczane na stronie prowadzonej ofiary.auschwitz.org / victims.auschwitz.org. Po zakończeniu okresu praktyk kontynuuje wykonywanie tłumaczeń jako wolontariuszka do dziś.

Harumi Shimura
Wolontariuszka w Pracowniach Konserwatorskich od sierpnia 2024 do lutego 2025. Uczestniczyła w pracach związanych m.in. z konserwacją bucików dziecięcych ofiar Auschwitz oraz wagonu stojącego na rampie w byłym obozie Auschwitz II-Birkenau.

Kamila Sus
Wolontariuszka (Wolontariat i Praktyki; Analiza i Informacja Archiwalna) od końca 2021 roku. Zdalnie wykonuje transkrypcje i korekty.

Stefania Zlate
Wolontariuszka od marca 2024 (Analiza i Informacja Archiwalna), wykonuje transkrypcje i indeksowanie skanów dokumentów pozyskanych w ramach projektu „Przywrócenie tożsamości deportowanych i więzionych w KL Auschwitz na podstawie danych archiwalnych PMA-B w Oświęcimiu i Archiwum Arolsen w Bad Arolsen” do bazy danych.