Podsumowanie projektu »Kanon literatury wspomnieniowej Żydów polskich«

Źródło: Żydowski Instytut Historyczny

Seminarium naukowe 21 maja 2024 r. poprowadzi dr hab. Joanna Degler, prof. Uniwersytetu Wrocławskiego

• Wydarzenie na Facebooku
• Link do rejestracji

W latach 2017–2023 w Katedrze Judaistyki im. Tadeusza Taubego na Uniwersytecie Wrocławskim we współpracy z Muzeum Historii Żydów POLIN oraz Wydawnictwem Naukowym PWN realizowany był projekt „Kanon literatury wspomnieniowej Żydów polskich”, sfinansowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki.

Celem projektu, którego realizacja okazała się możliwa jedynie dzięki współpracy wielkiego zespołu ponad 30 badaczy z wszystkich ośrodków studiów żydowskich w Polsce, było wprowadzenie żydowskiej literatury autobiograficznej do polskiego obiegu naukowego i literackiego oraz zintegrowanie tego korpusu z obecną wiedzą na temat polskiej historii i kultury.

W roku 2018 w ramach projektu powstała seria wydawnicza „Żydzi. Polska. Autobiografia”, w której ukaże się 27 krytycznie opracowanych tomów zawierających żydowską literaturę autobiograficzną powstałą od XVII do połowy wieku XX na ziemiach polskich, definiowanych tu szeroko – jako obszar dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Głównym kryterium przyjętym w doborze dzieł przeznaczonych do publikacji było jak największe zróżnicowanie kulturowe, językowe, społeczne, regionalne, ale też światopoglądowe i tożsamościowe ich autorów. Tę różnorodność obrazuje wielość języków, z których tłumaczone są kolejne tomy żydowskiej literatury autobiograficznej.

Są to przekłady z hebrajskiego, jidysz, niemieckiego, rosyjskiego oraz teksty powstałe po polsku. Wybrane do serii dzieła obejmują nie tylko wszystkie języki używane przez Żydów polskich i niemal wszystkie zamieszkane przez nich regiony, lecz także różne grupy społeczne, kulturowe, religijne czy polityczne.

W swoim wystąpieniu dr hab. Joanna Degler, prof. UWr podsumuje realizację tak dużego przedsięwzięcia naukowo-wydawniczego oraz na przykładzie jednego zagadnienia pokaże, jakie znaczenie ma literatura autobiograficzna w badaniach nad historią i kulturą Żydów i Żydówek.

Tym wybranym problemem będzie próba odpowiedzi na pytanie, czy kobiece i męskie żydowskie tradycje autobiograficzne tworzą dwa odrębne nurty o własnych uwarunkowaniach, czy też stanowią pewną całość, uzupełniając się nawzajem. Odpowiedź na tak postawione pytanie nie jest jednak jednoznaczna i prosta.

Z jednej strony istotne jest, aby szukać uspójnionego opisu procesu rozwoju żydowskiej autobiografistyki, w którym kobiece teksty przedstawiane są jako immanentna jego część, a nie jako frojen-winkl (jid. kącik kobiet) funkcjonujący na obrzeżach głównego (w domyśle androcentrycznego) systemu. Jednocześnie jednak odmienne warunki powstawania, obiegu oraz kanonizacji kobiecych i męskich tekstów oraz inne strategie konstruowania w nich „ja” mówiącego, w konsekwencji determinują odmienność wszystkich trzech fundamentalnych elementów auto-bio-grafii.

Dr hab. Joanna Degler, prof. Uniwersytetu Wrocławskiego – literaturoznawczyni, tłumaczka, pracowniczka naukowa Katedry Judaistyki im. Tadeusza Taubego Uniwersytetu Wrocławskiego, a także kierowniczka działu literackiego Teatru Polskiego we Wrocławiu. Zajmuje się poezją żydowską i kulturą jidysz, a szczególnie twórczością kobiet.

Jest autorką monografii:

• Jung Wilne – żydowska grupa artystyczna oraz
• Kol isze – głos kobiet w poezji jidysz (od XVI w. do 1939 r.),

współautorką tomu Literatura autobiograficzna Żydów polskich oraz redaktorką tomów:

• Nieme dusze? Kobiety w kulturze jidysz oraz
• Mykwa – rytuał i historia.

Z Karoliną Szymaniak i Bellą Szwarcman-Czarnotą przygotowała tom

• Moja dzika koza. Antologia poetek jidysz.

Poza twórczością poetek z jidysz na język polski tłumaczyła m.in. utwory Chaima Gradego, Abrahama Suckewera, Puy Rakowskiej, Jenty Serdackiej, Chavy Rosenfarb.

Od 2017 r. redaguje serię Żydzi. Polska. Autobiografia. Współorganizowała wystawy: Teatr Żydowski na Dolnym Śląsku pokazanej w ratuszu wrocławskim oraz w ramach współpracy z Fundacją Bente Kahan Babiniec – kobiety w kulturze jidysz prezentowaną we Wrocławiu, Krakowie, Oslo i Trondheim