82. rocznica deportacji ostatnich Żydów karczewskich

• KIEDY
  • Sobota, 4 lutego 2023 r., godz. 17.00-19.00
• GDZIE
  • Urząd Miejski w Karczewie, ul. Warszawska 28
• PROGRAM
  • Refleksja i modlitwa – ks. Wojciech Lemański
  • „Historia gminy żydowskiej w Karczewie” – prelekcja dr. Eleonory Bergman, byłej dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie
  • Prezentacja dwóch wystaw:
    • „Byli sąsiadami: ludzkie wybory i zachowania w obliczu Zagłady” – wystawa przygotowana przez United States Holocaust Memorial Museum z Waszyngtonu
    • „Mam ich wszystkich przed oczyma. Żydowscy mieszkańcy Karczewa” – wystawa przygotowana przez Leszka Kasprzaka, we współpracy z Centrum Kultury i Sportu w Karczewie oraz Towarzystwem Przyjaciół Karczewa
      (więcej informacji o wystawach: poniżej)
• PATRONAT HONOROWY
  • Burmistrz Karczewa Michał Rudzki
• ORGANIZATORZY
  • Urząd Miejski w Karczewie
  • Powiat Otwocki
  • Centrum Kultury i Sportu w Karczewie
  • Towarzystwo Przyjaciół Karczewa
  • Szkoła Podstawowa nr 2 w Karczewie
  • Społeczny Komitet Pamięci Żydów Otwockich i Karczewskich
  • Towarzystwo Przyjaciół Otwocka
  • Pracownia filmowo-fotograficzna Klamra
• WSPÓŁPRACA
  • United States Holocaust Memorial Museum
• PATRONAT MEDIALNY
  • FB Żydzi karczewscy / the Jews of Karczew
  • „Głos Karczewa”

Historia Żydów karczewskich sięga XVIII wieku.

Przed 1794 r. powstała tu gmina żydowska. W 1819 r. w mieście mieszkało 393 Żydów, co stanowiło 40% ogółu mieszkańców. W owym czasie istniała już synagoga, mykwa i jesziwa.

Duże wpływy miał tu ruch chasydzki. Większość żydowskich mieszkańców Karczewa zajmowała się handlem i rzemiosłem. W 1823 r. było tu 16 żydowskich kramarzy, 7 handlarzy towarów łokciowych, płóciennych i bawełnianych, 11 piekarzy, 3 korcarzy, 8 mydlarzy, 12 szynkarzy solnych, 7 szynkarzy trunków krajowych, 3 handlarzy korzeni.

Podczas II wojny światowej we wrześniu 1939 r. Karczew zajęły wojska niemieckie. W grudniu 1940 r. powstało getto w sąsiednim Otwocku. Na przełomie stycznia i lutego 1941 r. (najprawdopodobniej 2 lutego) niemieccy okupanci deportowali karczewskich Żydów do getta w Warszawie.

Ponad rok po deportacji, wiosną 1942 r., Niemcy utworzyli w Karczewie obóz pracy przymusowej dla Żydów otwockich. Funkcjonował on do 7 maja 1943 r., wszyscy robotnicy zginęli.

Organizatorzy tegorocznego wydarzenia postanowili upamiętniać żydowskich współmieszkańców Karczewa w rocznicę deportacji z 1941 r. Przesiedlenie do getta warszawskiego oznaczało bowiem koniec dwustuletniej historii Żydów karczewskich. Wraz z warszawskimi Żydami i większością Żydów otwockich zostali oni zamordowani w obozie zagłady w Treblince latem 1942 r.

Wystawa „Byli sąsiadami”

Wystawa „Byli sąsiadami” przygotowana została przez United States Holocaust Memorial Museum z Waszyngtonu. Zostanie zaprezentowana w Karczewie dzięki współpracy ze Społecznym Komitetem Pamięci Żydów Otwockich i Karczewskich, Towarzystwem Przyjaciół Otwocka oraz Powiatem Otwockim.

Wystawa ta poddaje analizie niektóre z kluczowych pytań dotyczących Holokaustu. Dlaczego był on możliwy? Jak ludzie reagowali na niedolę swoich żydowskich kolegów szkolnych, współpracowników, sąsiadów i przyjaciół? Co motywowało ich lub skłaniało do takich, a nie innych zachowań podczas Zagłady?

W nazistowskich Niemczech i zdominowanej przez Niemców Europie zachowania ludzi były przecież różne. Z jednej strony można było dostrzec wielorakie przejawy niezgody na zło: od drobnych gestów solidarności z ofiarami po czynne próby niesienia pomocy. Z drugiej – akceptację Zagłady: od podporządkowania się antyżydowskim dekretom po gorliwą kolaborację ze sprawcami.

Co sprawiło, że – oprócz bezspornej i fundamentalnej roli Adolfa Hitlera i innych przywódców partii nazistowskiej – część zwykłych ludzi w całej Europie popierała zbrodnie nazistów lub milczała? Dlaczego tak niewielu pomagało ludziom najbardziej zagrożonym? A co kierowało tymi, którzy nie wykorzystywali okazji i nie ulegali pokusie zdrady bliźnich, pokazując, że nawet w nadzwyczajnie trudnych czasach istnieje alternatywa?

Wystawa „Mam ich wszystkich przed oczyma”

Wystawa „Mam ich wszystkich przed oczyma” została przygotowana przez Leszka Kasprzaka we współpracy z Centrum Kultury i Sportu w Karczewie oraz Towarzystwem Przyjaciół Karczewa. Prezentuje historię i losy żydowskich mieszkańców Karczewa. Wystawa wykorzystuje archiwalne fotografie karczewskich Żydów.

Wystawie towarzyszy publikacja broszury pod tym samym tytułem (jest to uzupełniona wersja publikacji wydanej po raz pierwszy przez Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury w Karczewie – w roku 2018). W broszurze opublikowane są fragmenty Księgi Pamięci Otwocka i Karczewa, wydanej w latach 1967–1968 w Izraelu przez rodowitego karczewianina Stefana (Israel Srul) Złotkowskiego, m.in. wzruszający „Spacer ulicami miasteczka Karczew”. Córka Stefana, Ewa Złotkowska Shacham, regularnie odwiedza Karczew i utrzymuje kontakt z jego mieszkańcami.

Autorem wystawy i redaktorem broszury jest Leszek Kasprzak – mieszkaniec Karczewa. Prowadzi on Pracownię filmowo-fotograficzną Klamra. Bada historię karczewskich Żydów i Romów. Jest autorem filmu dokumentalnego „Ostatni tabor”, twórcą lokalnego archiwum historii mówionej.

Profil „Żydzi karczewscy / the Jews of Karczew” na Facebooku.

Polecamy również Państwa uwadze profil „Żydzi karczewscy / the Jews of Karczew” na Facebooku. Działa on od grudnia 2022 r. Zamieszczane są tam regularnie archiwalne fotografie oraz inne informacje związane z pamięcią o przedwojennych żydowskich mieszkańcach Karczewa czy o miejscowych Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.

Tę internetową inicjatywę prowadzą nauczyciele Szkoły Podstawowej nr 2 im. Bohaterów Westerplatte w Karczewie: Magdalena Godlewska i Piotr Gajgier oraz grono uczniów z klasy VIIIc: Tola, Marta, Nikola, Matylda i Michał.

Wcześniej, 13 października 2022 r., wolontariusze – uczniowie SP2 wraz z nauczycielami – sprzątali cmentarz żydowski w Karczewie. Do współpracy zaproszony został rabin Yehoshua Ellis z warszawskiej gminy żydowskiej, który przyjechał z synem Danielem i swoim współpracownikiem Jonahem Rosenem.

Obecnie nauczyciele SP2 pracują nad przygotowaniem specjalnej strony internetowej poświęconej karczewskim Żydom.

Po prezentacji 4 lutego w Urzędzie Miasta wystawę „Mam ich wszystkich przed oczyma” będzie można zobaczyć w karczewskiej Szkole Podstawowej nr 2 przy ul. Otwockiej 13.

Więcej do przeczytania: 80. rocznica zagłady Żydów z linii otwockiej 19/08/2022