Nagroda Hirszowiczów za rok 2021

Źródło: Żydowski Instytut Historyczny

Kapituła Nagrody im. Marii i Łukasza Hirszowiczów w składzie: Ada Willenberg, dr Monika Polit oraz dr hab. Witold Mędykowski, podczas tajnego głosowania, wybrała laureatów Nagrody za rok 2021: prof. Andrzeja Żbikowskiego w uznaniu osiągnięć naukowych oraz ośrodek edukacyjno-muzealny „Świętokrzyski Sztetl” w dziedzinie upamiętnienia.

Prof. dr hab. Andrzej Żbikowski jest historykiem, kierownikiem Działu Naukowego ŻIH, profesorem w Studium Europy Wschodniej UW. Redaktor i edytor dokumentów źródłowych, m.in. raportu Jürgena Stroopa z tłumienia powstania w getcie warszawskim Żydowska dzielnica mieszkaniowa w Warszawie już nie istnieje! Oraz tomu 3 Relacje z Kresów Pełnej Edycji Archiwum Ringelbluma.

Jest autorem licznych książek, m.in. Jan Karski. Bohater polskiego podziemia; U genezy Jedwabnego. Żydzi na Kresach Północno-Wschodnich II Rzeczypospolitej, wrzesień 1939 – lipiec 1941; Żydzi w Polsce: dzieje i kultura. Leksykon. Ostatnio napisał rozdziały w książkach Warsze-Warszawa. Żydzi w historii miasta, 1414-2014 Wydawnictwa ŻIH oraz atlasu Dzieje Żydów polskich.

Ośrodek edukacyjno-muzealny „Świętokrzyski Sztetl” w Chmielniku od 2014 r. upamiętnia Żydów zamieszkujących przedwojenne województwo kieleckie. Instytucja mieści się w zabytkowej synagodze z XVIII wieku, przyciągającej co roku tysiące turystów z kraju i zagranicy. Prowadzi zajęcia edukacyjne opowiadające o życiu i Zagładzie chmielnickich Żydów oraz o żydowskich obyczajach, tańcu i kuchni.

„Świętokrzyski Sztetl” organizuje konkurs „Nasi sąsiedzi – Żydzi” (miał już dziewięć edycji) oraz projekt literacki „Kto ratuje jedno życie…” i szereg innych inicjatyw kulturalnych: wystawy, koncerty, projekcje filmowe, spotkania autorskie. W 2021 r. przedstawiciele Ośrodka doprowadzili do odsłonięcia w Suskrajowicach obelisku upamiętniającego Żydów pomordowanych przez Niemców w 1943 r.

Laureatom serdecznie gratulujemy!

Nagroda im. Marii i Łukasza Hirszowiczów

W 2001 r. Maria Hirszowicz, profesor socjologii pozostająca od 1969 r. na emigracji w Wielkiej Brytanii, ufundowała nagrodę za działalność i prace poświęcone problematyce żydowskiej w Polsce. Nagroda miała nosić imię jej zmarłego męża, Łukasza Hirszowicza. Fundusz Nagrody Maria Hirszowicz powierzyła ówczesnemu dyrektorowi ŻIH, profesorowi Feliksowi Tychowi. Maria Hirszowicz zmarła w Paryżu w 2007 r. Dwa lata później przyznawanie nagrody zostało czasowo zawieszone. W 2014 r. Żydowski Instytut Historyczny wznowił przyznawanie Nagrody.

W latach 2002-2009 nagrodę im. Marii i Łukasza Hirszowiczów otrzymali:

• Michał Nekanda-Trepka za film dokumentalny Ostatni świadek,
• Zespół Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN” za oryginalny wkład w dzieło przypominania żydowskiej obecności historycznej w Lublinie,
• Daniel Kac za całokształt twórczości literackiej w języku jidysz,
• Barbara Engelking-Boni za stworzenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów w IFiS PAN,
• Bogdan Białek za utrwalanie w Kielcach pamięci o pogromie 1946 roku,
• Dariusz Libionka za prace o Zagładzie oraz za utworzenie i redakcję pisma Zagłada Żydów: Studia i Materiały.

W latach 2014-2018 nagrodę im. Marii i Łukasza Hirszowiczów otrzymali:

• 2014 – dr hab. Jolanta Żyndul oraz Fundacja Brama Cukermana z Będzina,
• 2015 – Tadeusz Kuźmiński oraz Alicja Mroczkowska i Jacek Dehnel – twórcy Ochotniczego Hufca Porządkowania Cmentarza Żydowskiego w Warszawie im. Józefa Rajnfelda,
• 2016 – Jacek Proszyk, Małgorzata Domagalska, Piotr Osęka, Mirosława Bałka,
• 2017 – Monika Sznajderman, Marek Szukalak, Krystyna Piotrowska
• 2018 – Maria Ciesielska, Maja Kleczewska i Tadeusz Rolke
• 2019 – Natalia Romik, Zdzisław Senczak i Jacek Leociak

Patroni Nagrody

Łukasz („Gidon”) Hirszowicz, ur. w Grodnie w 1920 r., tuż przed wojną wyjechał do Jerozolimy na studia na Uniwersytecie Hebrajskim. W 1948 r. powrócił do Polski. Pracował w Polskim Instytucie Spraw Międzynarodowych, w Szkole Głównej Służby Zagranicznej, a od 1954 r. w Instytucie Historii PAN, gdzie uzyskał doktorat i habilitację. Specjalizował się w najnowszej historii Iranu i krajów arabskich. Jego najważniejszą publikacją jest Trzecia Rzesza i arabski Wschód (Warszawa 1963). Był erudytą i poliglotą, a jego wiedza, dowcip, uczynność i charakter zjednały mu grono oddanych przyjaciół.

W 1969 r., rok po nagonce antysemickiej Marca 1968, wraz z żoną opuścił Polskę. Łukasz Hirszowicz otrzymał stypendium naukowe w St. Antony`s College w Oxfordzie, później podjął pracę badawczą w London School of Economics and Political Science. W 1972 r. został redaktorem naczelnym londyńskiego kwartalnika „Soviet Jewish Affairs” i pełnił tę funkcję przez 20 lat, tworząc z tego czasopisma (w 1991 r. przemianowanego na „East European Jewish Affairs”) cenione w świecie naukowym i politycznym źródło informacji i opinii. Zmarł w Londynie w 1993 r.

Maria Bielińska-Hirszowicz, żona Łukasza, docent socjologii na Uniwersytecie Warszawskim, w 1968 r. została usunięta z Uniwersytetu Warszawskiego wraz z Leszkiem Kołakowskim, Bronisławem Baczko, Zygmuntem Baumanem i innymi opozycyjnymi uczonymi. W Wielkiej Brytanii została wykładowcą socjologii na Uniwersytecie w Reading. Opublikowała m.in.: The Bureaucratic Leviathan (1980), Coercion and Control in Communist Society (1986), zaś w Polsce ogłosiła Pułapki zaangażowania: intelektualiści w służbie komunizmu (2001). W książce tej podjęła – wedle własnych słów – „próbę ponownego odczytania własnego ideologicznego życiorysu”.

Dom Hirszowiczów w Londynie był w latach 80. i 90. przystanią dla przyjeżdżających przyjaciół z Polski, związanych z demokratyczną opozycją. Z ich gościny przez wiele tygodni korzystali m.in. Jan Józef Lipski, Alina Brodzka, Jerzy Jedlicki.