Dariusz Stola: NADZIEJA i ZAGŁADA

Źródło: Academia.edu

Pierwotna publikacja:Warszawa, Oficyna Naukowa, 1995

Seria: Biblioteka Polonijna Redaktor: Maria Kotowska
Redaktor techniczny: Stanisława Rzepkowska
Projekt okładki i stron tytułowych: Magdalena Maria Gozdek
Wydanie było dofinansowane przez Komitet Badań Naukowych oraz Instytut Studiów Politycznych PAN ISBN 83-85505-42-3

Publikacja - PDF

WSTĘP

"Tworzyliście reprezentację dla ułożenia programów pro futuro, ate stały się bezprzedmiotowe... Obiektu bowiem nie będzie!" List z kraju do I. Schwarzbarta, 2 XI 1942 (1)

Zasadniczym tematem niniejszej książki jest działalność i poglądy Ignacego Schwarzbarta, w latach II wojny światowej żydowskiego przedstawiciela w Radzie Narodowej RP na obczyźnie oraz podjęty na uchodźstwie dyskurs o sprawach polsko-żydowskich, w którym Schwarzbart odegrał niepoślednią rolę. Wiele miejsca poświęcono kontekstowi historii żydowskiego przedstawiciela w RN - ówczesnym stosunkom polsko-żydowskim i polityce rządu RP wobec Żydów. Problem stosunków polsko-żydowskich w latach wojny ma za sobą wiele lat dyskusji, dyskusji nieraz bardzo gorących, co nie powinno dziwić, gdyż temat jest złożony, obciążony emocjami i moralnie znaczący. Jednak jak na swój ciężar gatunkowy, długotrwałość i poruszane emocje dyskusja miała niedostatecznie rozbudowaną albo instrumentalnie traktowaną podstawę faktograficzną. Punktem wyjścia zbyt wielu wypowiedzi były osobiste doświadczenia i uprzedzenia, przekonanie o konieczności zwalczania lub obrony jakiejś tezy, nie zaś rzeczowa analiza źródeł. Syndrom wzajemnych oskarżeń i postaw obronnych, którego początki można dostrzec już w latach wojny, z pewnością nie służył wyważonemu przedstawianiu faktów i bezstronnej analizie.

W ostatnich latach dają się zauważyć tendencje przełamujące ten syndrom. Pojawiły się nowe opracowania poszerzające naszą wiedzę i pogłębiające rozumienie przeszłości, szereg międzynarodowych konferencji był okazją do konstruktywnego dialogu między historykami różnych nacji, Polin- międzynarodowe wydawnictwo o historii polskich Żydów - jest także wyrazem tych tendencji. Nie mniejsze znaczenie miała dyskusja między Polakami, której najbardziej znanym przejawem była debata zainicjowana przez Jana Błońskiego na łamach Tygodnika Powszechnego. Dyskusja świadczyła o trafności opinii Timothy Garton Ash'a, że historia stosunków polsko-żydowskich jest Polakom potrzebna, by sami mogli siebie lepiej

1. List "Mój drogi Ignasiu!" [Leon Salpeter do Schwarzbarta], 2 XI [42], AAN, 202/XV-2, s. 75.

zrozumieć.(2) Warto zauważyć, że tematy z historii polskich Żydów i stosunków polsko-żydowskich podjęła w tych latach nowa generacja historyków. Jak pisze Krzysztof Pomian "tradycja historiograficzna traktuje jako dwa odmienne gatunki i wyraźnie odgranicza od siebie historię przeszłości odległej, poprzedzającej narodziny historyka, i historię jego własnych czasów... Jeśli bowiem samo ustalanie faktów w obu przypadkach wymaga wiedzy pośredniej, to jednak od dystansu czasowego między historykiem a opisywaną epoką zależy i wybór uwzględnionych faktów, i sposób łączenia ich w całości znaczące, i wreszcie osąd, jakiemu poddaje się zarówno wydarzenia, jak osoby."(3) Jeśliby na opisywanie i wyjaśnianie historii spojrzeć jak na proces złożony, z udziałem wielu osób, które nawzajem uzupełniają i poddają krytycznej analizie dotychczasowe ustalenia tworząc coraz bardziej wyrazisty, pełny i zrozumiały obraz przeszłości, to po latach stagnacji widać w nim znaczący postęp.

Ignacy Schwarzbart, rzecznik porozumienia i wzajemnego zrozumienia Polaków i Żydów, powinien zatem wzbudzić większe zainteresowanie teraz niż w okresie gdy w dyskusji o stosunkach polsko-żydowskich przeważał język konfliktu. Nie jest chyba przypadkiem, że poświęcono mu większą uwagę dopiero w publikacjach wydanych w ostatnich kilku latach.(4) Za granicą były to prace historyków izraelskich: książka Unequal Victims Gutmana i Krakowskie-go,(5) cenna monografia polityki rządu polskiego wobec Żydów pióra Dawida Engla,(6) praca o dzienniku Schwarzbarta napisana przez Ruth Braude na uniwersytecie w Tel Awiwie.(7) W Polsce były to artykuły Andrzeja Friszke, Marcina Kuli i piszącego te słowa.(8)

Historycy nie przejawiali też większego zainteresowania Radą Narodową (RN) przy rządzie na uchodźstwie. Pierwszą książką, w której zwrócono uwagę na RN jest wydana w ubiegłym roku praca E.Duraczyńskiego.9 Dotychczasowa niełaska historyków była chyba

2. T.G. Ash, "Życie śmierci", Aneks, 41- 42 (1986), s. 41.
3. K.Pomian, Europa i jej narody, Warszawa 1992, s. 198.
4. Już wcześniej historycy izraelscy korzystali ze zbiorów archiwum Schwarzbarta (m.in. Y.Gutman, S.Krakowski). Zvi Avital wykorzystał fragmenty dziennika Schwarzbarta w artykule "The Polish Government-in-Exile and the Jewish Question", Wiener Library Bulletin 1975, nr 33-34.
5. Y.Gutman, S.Krakowski, Unequal Victims: Poles and Jews during World War II, New York 1986.
6. D.Engel, In the Shadow of Auschwitz: The Polish Government-in-Exile and the Jews, 1939-1942i Facing a Holocaust: Polish Governmant-in-Exile and the Jews, 1943-1945, Chapel Hill 1987, 1993.
7. R.Braude, The Concern with the Consequential and the Inconsequential in the Schwarzbart Diaries of 1940-1944 - praca magisterska na Uniwersytecie w Tel Awiwie, 1987 (abstrakt).
8. A. Friszke, "Tuż przed zagładą", Więź 1986, nr 4; M. Kula, "Pomiędzy żydowską Palestyną a polskim Londynem", Więź 1988, nr 9; M.Kula, D.Stola, "Koncepcja Żyda-Polaka w oczach polskiego Żyda", Przegląd Polonijny 1992, nr 1; D.Stola, "Kwestia żydowska w Radzie Narodowej RP", Więź 1992, nr 4.9. E.Duraczyński, Rząd polski na uchodźstwie 1939-1945. Organizacja, personalia, polityka, Warszawa 1993.

Całość - PDF