Maria Janion 24.12.1926 - 23.08.2020

23 sierpnia 2020 r. wieczorem zmarła w Warszawie prof. Maria Janion, jedna z najwybitniejszych polskich humanistek. O jej śmierci poinformowała OKO.press jej przyjaciółka i uczennica, Kazimiera Szczuka.

Źródło: OKO.press

Wykształciła kilka pokoleń polskich humanistów. Interpretowała polskie mity narodowe. Była postacią ważną dla feministek, osób LGBT, ruchów mniejszościowych.

Szczuka: „Odeszła tak jak chciała – w swoim domu, wśród książek. Zasnęła podczas lektury. Była niesamowitą osobą, w pełnym tego słowa znaczeniu. Szlachetną i etyczną. Do ostatniej chwili była świadoma, do ostatniej chwili dodawała nam otuchy”.

„Jedną ze swoich książek zatytułowała Żyjąc tracimy życie. Swoje własne w stu procentach poświęciła pracy, przyjaźni, idei praw człowieka”, mówi OKO.press Monika Rudaś-Grodzka z Instytutu Badań Literackich PAN, w którym Janion pracowała przez całe życie.

W pierwszej dekadzie XXI wieku Maria Janion wydała szereg ważnych książek, m.in. "Do Europy tak, ale razem z naszymi umarłymi" (2000), "Żyjąc tracimy życie: niepokojące tematy egzystencji" (2001), "Wampir: biografia symboliczna" (2002), "Niesamowita Słowiańszczyzna: fantazmaty literatury" (2006). W latach 2000-2002 w Krakowie w wydawnictwie Universitas wyszły dzieła wybrane Marii Janion pod redakcją jej uczennicy Małgorzaty Czermińskiej. Ostatnią książką profesor Janion jest "Bohater, spisek, śmierć: wykłady żydowskie" (2009). (Culture.pl)

Recenzja książki: Maria Janion, "Bohater, spisek, śmierć. Wykłady żydowskie"

Justyna Sobolewska, Polityka, 21.02.2009

Pojedynek wieszczów

Maria Janion w tej fascynującej książce na nowo czyta dziedzictwo romantyzmu, analizując tym razem obrazy Żydów i stosunek do kwestii żydowskiej. Począwszy od legendy pierwszego żydowskiego bohatera narodowego, czyli Berka Joselewicza, pułkownika z powstania kościuszkowskiego, poprzez dwie skrajne wizje Żydów u Mickiewicza i Krasińskiego, aż po analizę dziennika wychowanego na dziedzictwie romantycznym policjanta z getta Calka Perechodnika. Pokazuje także wcześniejsze wyobrażenia: wizja niebezpieczeństwa, jakie niesie ta nacja, istniała w Oświeceniu. Choćby Stanisław Staszic proponował, aby zamknąć Żydów w gettach. Już wtedy popularna była wizja Żydów jako obcego bytu, który uniemożliwia jedność narodu.

To właśnie twierdzenie pojawia się u Krasińskiego, a w „Nie-Boskiej” największym złem jest spisek przechrztów – zamaskowanych Żydów. Krasiński stworzył mit założycielski polskiego antysemityzmu, a pierwszy zauważył to nie kto inny jak Mickiewicz. Dla niego naród izraelski był to „najstarszy i najbardziej tajemniczy ze wszystkich narodów”, a jego los połączył się z losem Polaków. W wizji mesjańskiej Mickiewicza Polska była reprezentantką Izraela, a idea wyzwolenia dotyczyła wręcz obu narodów. W tym sensie można znaleźć w poglądach Mickiewicza „presyjonizm”, czyli przekonanie o konieczności wyzwolenia Żydów. Może być on, jak pokazuje Janion, jednocześnie dziedzictwem mistyki żydowskiej (wywodzącej się od Jakuba Franka). Z frankistami bowiem poeta był związany i przez żonę, i prawdopodobnie przez matkę.

Kiedy ukazał się „Strach” J.T. Grossa, zastanawiano się, czy powojenny polski antysemityzm można porównywać z tym dawnym, ludowym. Książka Janion pokazuje ciągłość wyobrażeń i lęków antyżydowskich, które w romantyzmie stały się składnikiem idei narodowej i tak przetrwały do dzisiaj. Jej ważne wykłady powinny stać się lekturą wszystkich nauczycieli – bez tej wiedzy nie da się dziś mówić o historii i o literaturze.

Maria Janion, Bohater, spisek, śmierć. Wykłady żydowskie, W.A.B., Warszawa 2009, s. 316