Jung Idysz
12/06/2019 | Na stronie od 12/06/2019
Ideą konferencji jest wskazanie i omówienie różnorodnych aspektów działalności artystów żydowskich w Polsce okresu międzywojennego, jako jednego z istotnych elementów kształtowania się nowoczesnej kultury polskiej.
Powojenna rzeczywistość, której częścią było tworzenie instytucji działalności kulturalnej, oświatowej i społecznej, stała się równocześnie impulsem dla narodzin „nowej sztuki żydowskiej”, której pierwszym i jednym z najistotniejszych przejawów była działalność łódzkiej grupy artystycznej Jung Idysz.
W 2019 roku przypada 100. rocznica powstania grupy, której zamysłem było promowanie twórczości, tak plastycznej, jak i literackiej oraz teatralnej, łączącej żydowską tradycję z nowoczesnymi rozwiązaniami formalnymi. Zrzeszonych w nim twórców łączyła idea kreowania nowoczesnej, świeckiej kultury żydowskiej, opartej jednocześnie na dziedzictwie żydowskich tradycji i języku jidysz. Potrzeba określenia własnego, nowego położenia, wynikająca z przemian jakie przyniósł koniec I wojny światowej, stała się udziałem nie tylko członków Jung Jidysz, ale wielu artystów żydowskich działających w odrodzonej Polsce, w tym poznańskiej grupy Bunt.
Motywem przewodnim konferencji będzie problematyka poszukiwania własnej tożsamości – nie tylko artystycznej – na pograniczu żydowskości, polskości i, szerzej, europejskości. Referaty będą dotyczyć formułowania się postaw twórczych i narodowościowych żydowskich artystów działających w Polsce w dwudziestoleciu międzywojennym.
Ważną częścią wystąpień będzie kwestia dotycząca funkcjonowania artystów pochodzenia żydowskiego w państwowych organizacjach kulturalnych i instytucjach szkolnictwa artystycznego, a także zakładanie niezależnych stowarzyszeń szerzących sztukę żydowską, np. Żydowskiego Towarzystwa Krzewienia Sztuk Pięknych.
Ponadto istotnym zjawiskiem związanym z żydowsko-polskimi relacjami w obszarze działalności artystycznej były również przejawy międzywojennego antysemityzmu. Objawiały się utrudnianiem działalności kulturalnej Żydów, m.in. przez ograniczanie dostępu do edukacji artystycznej lub niedopuszczanie prac na wystawy. To zagadnienia, które także zostaną zaprezentowane podczas prelekcji.
Konferencja jest organizowana przez Muzeum Miasta Łodzi, Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata, Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Łódzkiego oraz Zakład Niemcoznawstwa w Instytucie Filologii Germańskiej Uniwersytetu Łódzkiego.
PROGRAM KONFERENCJI
ŚRODA 12.06
Inauguracja konferencji
10.00-10.15 – Barbara Kurowska, Adam Klimczak – oficjalne otwarcie konferencji
10.15-10.45 – Prof. Jerzy Malinowski, dr Małgorzata Geron, Badania żydowskiej awangardy artystycznej w Polsce. Historia – perspektywy – najnowsze publikacje
10.45-11.15 – Dr hab. Eleonora Jedlińska, Uniwersytet Łódzki, Grupa Jung Idysz i tradycja ekspresjonizmu – malarstwo amerykańskiej sztuki figuratywnej w XX wieku
11.15-11.45 – Dr hab. Artur Kamczycki, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Kilka refleksji nad sztuką Jankiela Adlera
11.45-12.20 – Dyskusja i przerwa kawowa
Panel I
12.20-12.40 – Dr Renata Piątkowska, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN / Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata, Sztuka narodowa czy sztuka narodu? Wystawy artystów z kręgu awangardy w Żydowskim Towarzystwie Krzewienia Sztuk Pięknych w Warszawie
12.40-13.00 – Dr Tamara Sztyma, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN / Uniwersytet Warszawski, „Nowa sztuka żydowska” jako wyraz nowych postaw ideologicznych i przemian tożsamości polskich Żydów w pierwszych dekadach XX wieku
13.00-13.20 – Teresa Śmiechowska, Żydowski Instytut Historyczny, Jidyszland – fotografia jako środek tworzenia mitu narodu
13.20-13.40 – Dr Karol Jóźwiak, Uniwersytet Łódzki, Problem tożsamości w twórczości Stefana Themersona
13.40-14.00 – Dyskusja
14.00-15.00 – Obiad
Panel II
15.00-15.20 – Dr Małgorzata Stolarska-Fronia, Centrum Badań Historycznych Polskiej Akademii Nauk w Berlinie, Kolektywy młodych gniewnych? Portret grupowy Jung Idysz na tle awangardowych grup z Niemiec
15.20-15.40 – Dr Lidia Głuchowska, Uniwersytet Zielonogórski, Bunt i Jung Idisz. Między Poznaniem, Łodzią a Berlinem. Kontakty, koncepcje i wydarzenia artystyczne
15.40-16.00 – Agnieszka Salamon-Radecka, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Kontakty Giny i Marka Szwarców ze środowiskiem poznańskiego „Buntu” w okresie dwudziestolecia międzywojennego w świetle zachowanych materiałów źródłowych
16.00-16.20 – Dyskusja i przerwa kawowa
Panel III
16.20-16.40 – David Mazower, Yiddish Book Center, Fun’m opgrunt / Out of the Abyss: The Women Artists of Farlag Achrid – A Forgotten Chapter of Yung Yidish
16.40-17.00 – Dr Ewa Rybałt, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Margit Sielska-Reich w poszukiwaniu środka ciężkości
17.00-17.20 – Dr Magdalena Maciudzińska-Kamczycka, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Żydowska, kobieca, feministyczna? Artystki Jung Idysz i ich sztuka
17.20-17.30 – Anna Małaczyńska, Muzeum Miasta Łodzi, Felicja Pacanowska (1907-2002) – przyczynek do biografii (komunikat)
17.30-17.50 – Dyskusja
18.00 – Wernisaż wystawy „Ekspresje Wolności. Bunt i Jung Idysz – wystawa, której nie było…”
CZWARTEK 13.06
10.00-11.00 – Oprowadzanie kuratorskie po wystawie „Ekspresje Wolności. Bunt i Jung Idysz – wystawa, której nie było…”
Panel IV
11.00-11.20 – Dr Monika Polit, Uniwersytet Warszawski, Ludowy inteligent na obrzeżach Awangardy
11.20-11.40 – Izabella Powalska, Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata, „Wiersze słowem i grafiką”. Ilustrowane wydawnictwa z kręgu Jung Idysz
11.40-12.00 – Dariusz Dekiert, Uniwersytet Łódzki, Między Jidyszlandem a Palestyną. Twórczość jidyszowa i hebrajska Icchoka Kacenelsona
12.00-12.20 – dr Krzysztof Cichoń, Uniwersytet Łódzki, Nieuchronność etnosu. Letryzm i mesjanizm po „la rafle du Vel’ d’Hiv”
12.20-12.50 – Dyskusja i przerwa kawowa
Panel V
12.50-13.10 – Prof. Małgorzata Leyko, Uniwersytet Łódzki, Mojżesz Broderson i żydowska awangarda teatralna
13.10-13.30 – Dr hab. Agata Chałupnik, Uniwersytet Warszawski, Tango judío i asymilacja przez muzykę
13.30-13.50 – Dr Joanna Podolska, Uniwersytet Łódzki , Niedaleko Jung Idysz. Bracia Bajgelmanowie i ich muzyka
13.50-14.10 – Dr Adam Sitarek, Uniwersytet Łódzki, Żydowscy artyści i Zagłada. Przypadek getta łódzkiego
14.10-14.30 – Podsumowanie konferencji
ŻIH o wystawie łódzkiej: Ekspresje wolności. Bunt i Jung Idysz – wystawa, której nie było…
Sto lat temu artyści żydowscy powołali w Łodzi pierwszą grupę awangardową Jung Idysz (Jung Jidysz). W pierwszym roku wolności, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, towarzyszyła im wiara we współtworzenie lepszego świata opartego o własną tradycję, kulturę i poczucie międzynarodowej wspólnoty. Celem twórców żydowskich – przedstawionym w dwóch manifestach – stało się poszukiwanie nowego modelu sztuki narodowej, czerpiącej z tradycji ludowej i chasydzkiej. Sięgali oni także do artystycznych, jak i religijnych, nurtów kultury zachodnioeuropejskiej, które podkreślały znaczenie duchowości i mistycznego przeżycia zarówno w dziele sztuki, jak i w modlitwie, intymnej rozmowie z Bogiem. Reformowanie kultury żydowskiej (w znaczeniu uwspółcześniana, przystosowywania do nowych czasów) zapoczątkowane na wschodzie Europy przez twórców związanych z Kultur-Lige, podjęta przez członków Jung Idysz, miało miejsce w środowiskach awangardy plastycznej i literackiej w Krakowie, Lwowie, Warszawie, Białymstoku. Pomimo silnego akcentowania przynależności etnicznej (język, tradycja), na sztukę Jung Idysz znacznie oddziaływały aktualne wówczas kierunki artystyczne: futuryzm, ekspresjonizm, kubizm. Członkowie grupy funkcjonowali w środowisku międzynarodowym (Paryż, Berlin, Drezno, Moskwa), utrzymując równocześnie kontakty z polskimi artystami.
W marcu 1919 roku ukazał się pierwszy numer literacko-artystycznego pisma „Jung-Idysz” zawierający „wiersze słowem i grafiką”. Do końca roku wydano jeszcze dwa zeszyty (łącznie sześć numerów), w których obok artystów i poetów z Łodzi, jak: Mosze (Mojżesz) Broderson, Marek Szwarc, Jankiel Adler, Pola Lindenfeld, Icchak Kacenelson, Henryk (Henoch) Barciński, Ida i Wincenty Brauner, Salomon Blat), opublikowano teksty twórców z innych ośrodków (Uri Cwi Grinberg, Mosze Nadir, Melech Rawicz, Izrael Sztern). Na ostatniej stronie trzeciego, ostatniego zeszytu (nr 3– 4– 6), wydanego na przełomie listopada i grudnia 1919 roku, w rubryce „U nas” (ogłoszenia różne) pojawiła się zapowiedź wspólnej wystawy Jung Idysz i poznańskiego Buntu. Niestety, idei kolekcji prezentującej dokonania polskiej i żydowskiej awangardy nie udało się wówczas zrealizować.
Zaplanowana przez Muzeum Miasta Łodzi ekspozycja „Ekspresje wolności. Bunt i Jung Idysz – wystawa, której nie było…” _, _stanowi bezpośrednie nawiązanie do koncepcji łódzkich i poznańskich twórców sprzed stu lat. Dzięki zbiorom Muzeum Narodowego w Poznaniu, Muzeum Miasta Łodzi, Muzeum Sztuki w Łodzi, Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie oraz innych placówek muzealnych i osób prywatnych w Polsce i za granicą (Londyn, Paryż, Berlin, Poczdam), zostaną zaprezentowane prace członków powstałej w 1918 roku poznańskiej grupy Bunt i łódzkiej grupy literacko-artystycznej Jung Idysz. Dzieła artystów obu ugrupowań obejmują szeroki przedział czasowy: od pierwszej dekady XX wieku do okresu powojennego po 1945 roku.
Od lewej: Marek Szwarc, Jankiel Adler i Mojżesz
Broderson prezentujący drugi numer czasopisma „Jung Idysz”, 1919 rok. Muzeum
Miasta Łodzi
W świetle najnowszych odkryć i badań zostały ukazane związki poznańskich twórców z rodzącym się w Łodzi środowiskiem skupiającym żydowskich artystów i pisarzy. Pierwsza łódzka grupa awangardowa oficjalnie zainaugurowała działalność w 1919 roku, ale relacje jej członków z istniejącą w Europie i rodzącą się w Polsce awangardą zawiązały się jeszcze przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości. Wówczas to formowały się międzykulturowe przyjaźnie, powstawały projekty wspólnych działań i prezentacji dokonań obydwu grup. Choć bezpośrednia współpraca pomiędzy członkami Jung Idysz i Buntu trwała krótko (1919–1920), nawiązane wtedy kontakty podtrzymywano w następnych latach.
Wystawa ukazuje artystyczne związki pomiędzy twórcami poznańskimi i łódzkimi, a także pokazuje ich wpływ na rozwój sztuki w niepodległej Polsce. W przestrzeni galerii wystaw czasowych można zobaczyć ponad sto obrazów, płaskorzeźb, grafik, rysunków, zdjęć, plakatów i oryginalnych wydawnictw z epoki, ocalonych z pożogi wojennej, autorstwa m.in. Jankiela Adlera, Henryka Barcińskiego, Mosze Brodersona, Marka Szwarca, Poli Lindenfeld, Idy Brauner, Henryka Berlewiego, Jerzego Hulewicza, Stanisława Kubickiego, Władysława Skotarka, Stefana Szmaja. Zamiarem twórców wystawy było przedstawienie działań artystów poprzedzających powstanie Buntu i Jung Idysz, okres istnienia obu ugrupowań oraz prezentacja późniejszych indywidualnych dróg rozwoju tych twórców w okresie niepodległej Polski, jak też tragicznych lat w okresie hitlerowskiej okupacji oraz dokonania czasów powojennych.
Wystawie towarzyszy wydany przez Muzeum Miasta Łodzi reprint – trzech zachowanych oryginalnych wydawnictw „Jung Idysz” – zawierający całość literackiego materiału almanachu z 1919 roku, przetłumaczony z języka jidysz na polski i angielski przez wybitne tłumaczki z Polski i Izraela.
Reprint jest owocem współpracy badaczy twórczości Jung Idysz z różnych ośrodków akademickich oraz instytucji w Polsce i za granicą, związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego polskich Żydów, którzy stawiają sobie zadanie ocalać i podtrzymywać pamięć o nieistniejącym już świecie.
Wydawnictwo, rezultat wieloletnich badań nad twórczością artystów grupy Jung Idysz, bazuje na oryginalnych materiałach znajdujących się w Żydowskim Instytucie Historycznym im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie, a także źródłach udostępnionych w domenie publicznej.
Uzupełniającą część przedsięwzięcia stanowi zorganizowana wspólnie z przedstawicielami łódzkiego środowiska naukowego i artystycznego ścieżka dydaktyczna o miejscach związanych z twórczością członków grupy oraz specjalny projekt Hommage dla Jung Jidysz , prezentujący współczesne przykłady działań twórców polskich i zagranicznych w przestrzeniach Łodzi. Motyw wiodący owego współczesnego odniesienia do Jung Idysz i Buntu stanowi pytanie: czy dla naszych poprzedników sprzed stu lat pojęcia wolności w sztuce i sztuki powstającej w atmosferze wolności znaczyły to samo, co dzisiaj? Przy całej złożoności funkcjonowania tych pojęć – czy przynależność do tradycji i wspólnoty można uznać za kluczowy element tworzenia, jak też wszelkich przejawów indywidualnej lub zbiorowej aktywności?
Wystawa inauguruje 100-lecie powstania grupy Jung Idysz, stanowi najważniejsze wydarzenie podkreślające znaczenie tych artystów dla kultury – nie tylko lokalnej, ale i europejskiej. W wymiarze edukacyjnym wpisuje się w obchody 75 rocznicy likwidacji getta w Łodzi i upamiętnienia zamordowanych artystów z łódzkiej grupy Jung Idysz.
Otwarcie wystawy: 12 czerwca 2019, godz. 18.00 w Muzeum Miasta Łodzi.
W dniach 12–13 czerwca odbędzie się również konferencja naukowa „Grupa Jung Idysz i żydowska awangarda artystyczna w 20-leciu międzywojennym. Idee – Postawy – Relacje”.
12 czerwca o godz. 13.00 Teresa Śmiechowska reprezentująca dział sztuki Żydowskiego Instytutu Historycznego wygłosi wykład pt. Jidyszland – fotografia jako medium tworzenia mitu narodu.
Konferencja organizowana przez Muzeum Miasta Łodzi , Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata, Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Łódzkiego oraz Zakład Niemcoznawstwa w Instytucie Filologii Germańskiej Uniwersytetu Łódzkiego.
/Żydowski Instytut Historyczny/