Inauguracja polskiego węzła EHRI-PL

Źródło: ŻIH

Autor: Natasza Majewska

Podczas uroczystości w Żydowskim Instytucie Historycznym i Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN 26 stycznia 2025 roku została zainaugurowana Europejska Infrastruktura Badań nad Holokaustem – Europejskie Konsorcjum Infrastruktury Badawczej (European Holocaust Research Infrastructure – European Research Infrastructure Consortium – EHRI–ERIC). Data inauguracji struktury EHRI-PL nie jest przypadkowa – dzień później, 27 stycznia, obchodzona była 80. rocznica wyzwolenia obozu Auschwitz-Birkenau.

EHRI-ERIC to pierwsza ponadnarodowa organizacja skupiająca kluczowe europejskie instytucje zajmujące się dokumentacją i badaniami nad Zagładą. Polskim koordynatorem tej struktury jest Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma, który wspólnie z Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN oraz Centrum Badań Żydowskich na Uniwersytecie Łódzkim utworzył krajową strukturę w ramach EHRI-ERIC. Nadzór nad polskim węzłem EHRI (EHRI-PL) sprawować będzie Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Wśród celów nowoutworzonego konsorcjum należy wymienić m.in. zapewnienie szerokiego międzynarodowego dostępu do źródeł archiwalnych dotyczących Zagłady czy nawiązywanie i zacieśnianie współpracy przez badaczy i badaczki tego tematu z kraju i zagranicy, wytyczanie nowych kierunków badań i podejść metodologicznych, a także wsparcie dla osób zajmujących się badaniami Zagłady.

„Badania nad Zagładą prowadzone są na całym świecie. Wymiana poglądów i opinii pomiędzy badaczami i badaczkami z różnych ośrodków ma kluczowe znaczenie dla rozwoju tej subdyscypliny studiów żydowskich. Ważne jest to także ze względu na rozproszenie źródeł. Materiały dotyczące Zagłady – czy to oryginalne dokumenty, czy źródła wywołane (jak np. video testimonies) były zbierane zarówno w Europie, w obu Amerykach i Australii. Tylko próba dotarcia do możliwie wszystkich ważnych kolekcji archiwalnych pozwala opisać historie z czasów wojny” – mówi dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego dr Michał Trębacz.

Inauguracja polskiego węzła EHRI-PL rozpoczęła się w Żydowskim Instytucie Historycznym, gdzie spotkało się kilkudziesięcioro przedstawicielek i przedstawicieli instytucji naukowych, muzeów, ministerstw i dyplomatów z państw Europy, Izraela i Stanów Zjednoczonych, a także przedstawiciele i przedstawicielki Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego.

Goście i gościnie zwiedzili wystawę stałą i czasową ŻIH, po których oprowadziły ich dr Justyna Majewska i dr Zofia Trębacz z Działu Naukowego. Mieli też możliwość zobaczenia oryginalnych dokumentów z Archiwum Ringelbluma, na co dzień ukrytych w skarbcu ŻIH. Prezentacji towarzyszyła pasjonująca opowieść Agnieszki Reszki i Aleksandry Szarapanowskiej z Archiwum ŻIH.

Główna uroczystość inaugurująca działalność EHRI-ERIC odbyła się w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Wagę wydarzenia podkreśliła obecność na wydarzeniu Hanny Wróblewskiej, Ministry Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Władysława Teofila Bartoszewskiego, Sekretarza Stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Niderlandy – gospodarza EHRI-ERIC – reprezentował Eppo Bruin, Minister Edukacji, Kultury i Nauki. Zebrani mieli też możliwość wysłuchania niezwykle poruszających słów Krystyny Budnickiej, ocalałej z Zagłady, Honorowej Obywatelki Warszawy.

Podczas uroczystości przedstawiciele i przedstawicielki państw założycielskich EHRI–ERIC: Austrii, Chorwacji, Czech, Niderlandów, Izraela, Niemiec, Polski, Rumunii, Słowacji i Wielkiej Brytanii podpisali porozumienie o wzajemnym wsparciu badań nad Zagładą.

Wydarzenie uświetnił występ skrzypaczki Marii Sławek i pianisty Piotra Sałajczyka, którzy wykonali „Nigun” z suity Baal Szem Ernesta Blocha, a także „Dwie Pieśni bez Słów” Mieczysława Wajnberga.

Fakt ogłoszenia decyzji o powołaniu międzynarodowego konsorcjum zajmującego się Zagładą w Polsce, w Warszawie, ma znaczenie symboliczne przynajmniej z dwóch powodów. Po pierwsze, Polska jest miejscem, gdzie Zagłada się dokonała. To na jej terytorium znajdują się byłe niemieckie nazistowskie obozy zagłady Auschwitz-Birkenau czy Treblinka. Po drugie, to właśnie w Polsce podjęto już w 1944 roku proces dokumentowania i badania Zagłady. Zainicjowane tutaj prace mają fundamentalne znaczenie dla naszego rozumienia tragicznego losu Żydów i Żydówek w czasie II wojny światowej.

Wydarzenie było jednym z działań towarzyszących polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej.

Więcej na temat działalności polskiego węzła EHRI można przeczytać na stronie projektu:.

Europejska Infrastruktura Badań nad Holokaustem-Europejskie Konsorcjum Infrastruktury Badawczej (EHRI-ERIC)

Polska jest jednym z członków-założycieli EHRI-ERIC. Zgodnie z zobowiązaniami członkowskimi w ramach tej infrastruktury został powołany Polski Węzeł Krajowy (National Node EHRI-PL).

Polski Węzeł Krajowy EHRI (EHRI-PL) wspiera nadrzędne cele EHRI poprzez prowadzenie badań, a także działań upamiętniających i edukacyjnych, które są istotne dla Polski, a jednocześnie uwzględniają specyfikę regionalną i promują badania ponadnarodowe.

EHRI-PL ma na celu ułatwianie postępów w takich dziedzinach, jak: dostęp do archiwów, nauki archiwalne, badania naukowe, tworzenie sieci, edukacja, upamiętnianie i pamięć, humanistyka cyfrowa i sztuczna inteligencja.

Dowiedz się więcej

O EHRI-PL

Powołana w 2025 roku Europejska Infrastruktura Badań nad Holokaustem-Europejskie Konsorcjum Infrastruktury Badawczej (EHRI-ERIC) to pierwsza ponadnarodowa organizacja skupiająca kluczowe instytucje w interdyscyplinarnej dziedzinie dokumentacji i badań nad Holokaustem.

Jej celami są: zapewnienie dostępu do rozproszonych źródeł archiwalnych, promowanie innowacyjnych badań źródeł archiwalnych oraz edukacji, a także ochrona wspólnego europejskiego dziedzictwa dla przyszłych pokoleń. Polska jest jednym z członków-założycieli EHRI-ERIC. Zgodnie z zobowiązaniami członkowskimi w ramach tej infrastruktury został powołany się Polski Węzeł Krajowy (National Node EHRI-PL), będący konsorcjum trzech instytucji prowadzących wieloaspektowe badania archiwalne i naukowe dotyczące zagłady Żydów: Żydowski Instytut Historyczny (koordynator EHRI-PL) oraz Centrum Badań nad Zagładą Żydów przy Instytucie Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk i Centrum Badań Żydowskich im. Filipa Friedmana na Uniwersytecie Łódzkim.

Polski Krajowy Węzeł EHRI wspiera nadrzędne cele EHRI poprzez prowadzenie badań naukowych, a także działań upamiętniających i edukacyjnych, które są istotne dla Polski, a jednocześnie uwzględniają specyfikę regionalną i promują badania międzynarodowe.

W latach 2025-2027 Konsorcjum EHRI-PL będzie podejmować działania realizujące strategiczne cele międzynarodowej infrastruktury badawczej EHRI-ERIC w pięciu głównych obszarach:

• szeroki międzynarodowy dostęp do źródeł archiwalnych dotyczących Zagłady; integracja z portalem EHRI zbiorów instytucji posiadających istotne tematycznie zasoby, w tym praca nad ich digitalizacją i opracowaniem zgodnie z metodologią humanistyki cyfrowej;
• inicjowanie i wzmacnianie współpracy badaczy i badaczek z ośrodków krajowych i międzynarodowych, w tym: wytyczanie nowych kierunków badań oraz podejść metodologicznych, wymiana międzynarodowa (stypendia, warsztaty, webinary, konferencje), wsparcie dla naukowców zajmujących się tematem Zagłady;
• opracowywanie i udostępnianie danych i wniosków z polskich badań w ramach usług online EHRI (Geospatial Repository, Document Blog, Online Editions) we współpracy z innymi Węzłami Krajowymi;
• współpraca międzynarodowa w konsorcjum EHRI-ERIC poprzez uczestnictwo w Komitecie Koordynatorów Krajowych i grupach roboczych;
• upowszechnianie działalności konsorcjum EHRI-PL oraz EHRI-ERIC (debaty, seminaria).

Proponowane działania mają na celu realizację misji EHRI oraz zwiększenie świadomości na temat sieci EHRI i możliwości jej wykorzystywania w pracy naukowej i edukacyjnej, co wpłynie na wzrost uznania znaczenia społecznego, kulturalnego i politycznego sieci EHRI-ERIC.

EHRI jest przede wszystkim strukturą naukową, jednak jej cele i wpływ są znacznie szersze. Obejmują one zadania o charakterze społecznym i politycznym. Niedawny wzrost antysemityzmu, ksenofobii i agresywnych nacjonalizmów w Europie i poza nią pokazuje, że badania nad Zagładą nigdy nie są kwestią czysto akademicką, ale warunkiem wstępnym dla otwartych i niedyskryminujących społeczeństw w całej Europie i na świecie.