Cykl "Nie bądź obojętny": Antropologia i obojętność

Źródło: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

"Nie bądź obojętny" – to zdanie przywołane przez Mariana Turskiego przed bramą śmierci obiegło cały świat. Ale czym właściwie jest obojętność? Moralnym nakazem, obowiązkiem, cywilizacyjnym stemplem, a może indywidualną potrzebą? Przyjrzymy się obojętności w różnych kontekstach w ramach nowego podcastu Muzeum POLIN. W czwartym odcinku pt. "Antropologia i obojętność" gośćmi Karoliny Wigury byli Małgorzata Wosińska i Konstanty Gebert.

• Rozmowy prowadzi Karolina Wigura
• Czwarty odcinek "Antropologia i obojętność" dostępny na kanale YouTube Muzeum POLIN
• Słuchaj także na polin.pl, Spotify oraz innych aplikacjach podcastowych
• Podcast "Nie bądź obojętny" nominowany w kategorii "Debiut" do nagrody "Podcast Roku. Konkurs imienia redaktora Janusza Majki"
  • Ogłoszenie laureatów: 25 listopada
  • Zostanie przyznana także nagroda publiczności. Zagłosuj do 11 listopada na stronie organizatora konkursu >>

Transkrypcja czwartego odcinka podcastu "Nie bądź obojętny" – "Antropologia i obojętność" (patrz: dół strony)

W czwartym odcinku cyklu przyglądaliśmy się obojętności w kontekście antropologii. Antropologii jako nauki o człowieku, o ludzkiej kondycji, ale także o pewnych dynamikach wewnątrz ludzkich wspólnot, które mogą prowadzić do pomocy innym albo do ludobójstwa. Rozmawialiśmy nie tylko o tym, co antropologia ma do powiedzenia na temat obojętności i nieobojętności, lecz także o tym, w jaki sposób możemy skorzystać z jej nauk po to, żeby być trochę mniej obojętni, trochę w swojej nieobojętności mniej oczekujący, mniej czujący się samotnie, mający trochę więcej zaufania do świata.

Nasza obojętność, nasz stosunek do drugiej osoby, do jej nieszczęścia, to zapewne suma rozmaitych nagromadzonych przeżyć, nasz charakter, nasza kultura, nasze wykształcenie, światopogląd, wiara lub jej brak. A wojna, konflikty, nieszczęścia, śmierć, sprawiają, że nasza psychika, nasza osobowość bywa uszkodzona, zdrętwiała. Wychodząc od antropologii jako nauki o ludzkiej kondycji, poruszymy także temat traumy i obojętności. Co takiego dzieje się dzieje z nami, kiedy jesteśmy straumatyzowani, że ta obojętność staje się istotnym tematem? Czy obojętność to jedynie "mechanizm obronny"? Czy można ją przekuć w coś pozytywnego? Jakie mogą być konsekwencje obojętności?

Być może jedną z reakcji na oswojenie obojętności jest zaprzeczanie i/lub wyparcie, które zniekształca, a czasem fałszuje rzeczywistość, "ukrywając wydarzenia przed świadomością". Jakie mechanizmy nami powodują, że stajemy się obojętni na los drugiego człowieka? Jak tłumaczy to antropologia? W sytuacjach skrajnych, niebezpiecznych, granicznych, ekstremalnych, np. ludobójstw. Indyferentyzm wyraża się też zupełną obojętnością wobec wszelkich obiektywnych zasad i wartości. Obojętność stara się je zrelatywizować i usiłuje zagłuszyć w człowieku tkwiące w jego umyśle pytania metafizyczne.

Antropologia zadaje pytanie o kondycję człowieka. O jego tożsamość, podmiot w obliczu kryzysu. Obojętność jest jak zaraza, nie dotyczy tylko konkretnej sytuacji z przeszłości. Odbija się w społeczeństwie w przyszłości. Pytanie, jak można z tego wyjść? Na poziomie społecznym i na poziomie narodowym.

Pytania o kwestię zobojętnienia powróciły w dwudziestym wieku z nową siłą, w kontekście antropologicznym – wymusiło je doświadczenie Holokaustu, odsłaniające banalność zła: czy można mówić o sytuacjach, w których czyny człowieka nie podlegają etycznej kwalifikacji? Czy gest zaniechania, wolno uznać za indyferentny moralnie? Jak i dlaczego w człowieku, pomimo zasad i przekonań które wyznaje, na temat tego, co w danej sytuacji powinno się uczynić, rodzi się obojętność? Być może jednym z powodów jest otaczające nas cierpienie, krzywda, niesprawiedliwość, będące "wyzwaniem dla rozumu, skandalem dla myśli".

Odnosząc się do świata współczesnego, rozmawialiśmy również o obojętności wobec wojen i ludobójstw – Holokaustu, ludobójstw w Rwandzie i Bośni, wojny w Ukrainie.

Uczestniczki i uczestnicy rozmowy:

Karolina Wigura – socjolożka, historyczka idei, publicystka, pisze m.in. dla działu politycznego w "Kulturze Liberalnej", wykładowczyni Wydziału Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego.

Małgorzata Wosińska – antropolożka ludobójstwa, psychotraumatolożka. Absolwentka studiów doktoranckich na Wydziale Historycznym Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Wykładowczyni międzynarodowego programu akademickiego: NOHA. Master Programme in Humanitarian Action na Uniwersytecie Warszawskim oraz Studiów Podyplomowych Pomocy Humanitarnej realizowanych przez UW i PAH (Polską Akcję Humanitarną).

W latach 2018-2020 Pełnomocniczka Dyrektora ds. Współpracy Międzynarodowej i dyplomacji kulturalnej w Żydowskim Instytucie Historycznym im. Ringelbluma. W latach 2009-2016 ekspertka (pracująca na terenie Rwandy, Burundi, Ugandy, Demokratycznej Republiki Konga) w zakresie przeciwdziałania PTSD dla instytucji prewencyjnych.

Zajmuje się dyskursem postkolonialnym w studiach nad Zagładą Żydów, problematyką prewencji zbrodni masowych, współczesnym wystawiennictwem (w kontekście reprezentacji doświadczeń granicznych) oraz etyką badań jakościowych. Prowadzi interdyscyplinarne badania nad zjawiskiem traumy. Autorka ponad 40 publikacji naukowych.

Konstanty Gebert – psycholog, dziennikarz "Gazety Wyborczej" od jej powstania do 2022 roku, oraz innych mediów; w stanie wojennym, pod pseudonimem Dawid Warszawski, redaktor i dziennikarz podziemnego dwutygodnika "KOS" i innych tytułów drugiego obiegu. Współzałożyciel Żydowskiego Uniwersytetu Latającego (1979), założyciel (1997) i pierwszy redaktor naczelny żydowskiego miesięcznika "Midrasz", obecnie stały współpracownik "Kultury Liberalnej".

Autor kilkunastu książek, z których "Ostateczne rozwiązania. Ludobójcy i ich dzieło" (Agora 2022) otrzymała nagrody im. Beaty Pawlak, Klio oraz im. Marcina Króla i została mianowana do Nike. Jego najnowsze książki to "Spodnie i tałes" (Austeria 2022) oraz "Pokój z widokiem na wojnę. Historia Izraela" (Agora 2023). Twórca pierwszego polskiego podcastu o Izraelu: "Ziemia zbyt obiecana".

Posłuchaj trzeciego odcinka "Teologia i obojętność"

Goścmi Karoliny Wigury byli Anna Karoń-Ostrowska i Stanisław Krajewski.

Jak teologia opisuje obojętność? Czy jest wystarczająco wrażliwa w tej kwestii? Z zaproszonymi gośćmi porozmawiamy o tym, co na temat obojętności mówią teologie żydowska i chrześcijańska. Czy jest coś takiego jak grzech obojętności, czy jedynie grzech zaniechania? Czy obojętność, ten stan odrętwienia, ewoluował w teologii w jakikolwiek sposób na skutek wydarzeń wojennych i Zagłady?

Transkrypcja trzeciego odcinka podcastu "Nie bądź obojętny" – "Teologia i obojętność" (patrz: dół strony)

Posłuchaj drugiego odcinka "Historia i obojętność"

Gośćmi Karoliny Wigury byli Maciej Górny i Jarosław Kuisz.

Do czego w najnowszej historii doprowadziła nas obojętność, brak reakcji i nieangażowanie się? Jaką lekcję możemy z tego wyciągnąć? Wątek powstania w getcie warszawskim jest pretekstem do dyskusji o obojętności, jak i nieobojętności Polaków wobec Żydów, jak również do rozmowy na temat wojny i obojętności. Także tej wojny, która rozgrywa się teraz w Ukrainie.

Transkrypcja drugiego odcinka podcastu "Nie bądź obojętny" – "Historia i obojętność" (patrz: dół strony)

Posłuchaj pierwszego odcinka "Filozofia i obojętność"

Gośćmi Karoliny Wigury byli Tomasz Stawiszyński i Piotr Stankiewicz.

Co filozofia mówi o bierności, winie, zaangażowaniu? Co Marek Aureliusz lub Budda powiedzieliby o współczesnym świecie, który jak się wydaje jest coraz bardziej obojętny? Czy filozofia może nam nieść jakieś pocieszenie wobec obecnego "trendu obojętności"? Zachęcamy do posłuchania rozmowy.

Transkrypcja pierwszego odcinka podcastu "Nie bądź obojętny" – "Filozofia i obojętność" (patrz: dół strony)

W siedmioodcinkowym podcaście "Nie bądź obojętny" będziemy mówili o obojętności z perspektywy filozofii, najnowszej historii, teologii żydowskiej i chrześcijańskiej. Zastanowimy się nad źródłami tego zjawiska w dzisiejszych czasach, podyskutujemy o obojętności lub jej braku w mediach, polityce, ale też w literaturze i poezji. Podążając za hasłem "Nie bądź obojętny", postaramy się przeanalizować rozmaite aspekty obojętności, myśląc o przyszłości i zastanawiając się, co zrobić, by obojętność w dzisiejszym świecie była coraz mniej "popularna".

Premiery kolejnych odcinków:

• 26 października (czwartek), godz. 20.00, "Psychologia i obojętność",
• 23 listopada (czwartek), godz. 20.00, "Media i obojętność",
• 14 grudnia (czwartek), godz. 20.00, "Obojętność dziś".

Podcast "Nie bądź obojętny" realizowany jest w ramach całorocznego programu Muzeum POLIN "Nie bądź obojętny. 80. rocznica powstania w getcie warszawskim".