Wszystkie głosy synagogi – koncert organowy upamiętniający Noc Kryształową

Źródło: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

W listopadzie przypada 84. rocznica Nocy Kryształowej – pogromu Żydów w nazistowskich Niemczech zainicjowanego przez władze państwowe w nocy z 9 na 10 listopada 1938 roku. Upamiętnimy to wydarzenie podczas koncertu organowego, do którego muzyczne ilustracje wybrał Jakub Stefek, organista Synagogi Pestalozzistrasse w Berlinie. Towarzyszyć mu będzie chór VRC prowadzony przez Joannę Malugę.

• 6 listopada (niedziela),
• godz. 18.00,
• godz. 20.00,
• Hol główny

Kiedy mroźnej listopadowej nocy ponad 80 lat temu w dziesiątkach okien największych miast środkowej Europy zaczęły błyszczeć łuny pożarów, wiele osób poderwało się ze swoich łóżek. Na ulicach, w bramach i na chodnikach oglądały płonące synagogi. Z ich wnętrz, poza odgłosami walącej się konstrukcji, dochodziły jęki, dudnienia i dziwnie przerywany jazgot. Część osób myślała, że w środku paleni są żywcem ludzie. Nigdy wcześniej nie słyszeli dźwięków płonących organów.

Podczas Nocy Kryształowej 9 listopada 1938 roku zniszczonych zostało około 1800 synagog na terenie Niemiec, a pogrom ten stał się symbolem stopniowego niszczenia kultury żydowskiej w Europie zakończonego Zagładą. Niewielu z nas jednak wie, że jednocześnie tej samej nocy spłonęło około 200 instrumentów organowych. Wszystkie głosy synagogi zamilkły – głosy kantorów i chórów na kilka lat, głosy organowe na zawsze.

Jednak nie wszystko przepadło. Przetrwały opowieści o ugavie – biblijnym instrumencie, który miał być praojcem organów, i o magrefie – instrumencie piszczałkowym w świątyni jerozolimskiej, której dźwięk miał nieść się aż do murów Jerycha. Zachowały się opisy organów z synagog w XIX wieku. Pozostały również nuty, niektóre wydane, a inne wciąż w rękopisach. Na ich marginesach nadal zanotowane są pomysły kompozytorów sprzed stu lat na dalszy rozwój organowej muzyki synagogalnej. Jak gdyby czekały na marzycieli, których wyobraźnia na powrót ożywi wszystkie głosy synagogi.

FOT. WALCKER ORGELBAU ARCHIVE

Koncert organowy w Muzeum POLIN to trzy odsłony, do których muzyczne ilustracje wybrał Jakub Stefek. Pierwsza to impresja o świetności muzyki synagogalnej sprzed tragicznych wydarzeń. Usłyszymy między innymi preludia na rozpoczęcie liturgii i pełen dostojeństwa hymn wykonywany przed czytaniami Tory. Rozdział drugi to straszliwe emocje żalu, przygnębienia i smutku – utwory, w których zostały odwzorowane zniszczenie i rozpacz. Najbardziej poruszające jest muzyczne opracowanie poematu liturgicznego Lecha Dodi na początek szabatu. Wśród refleksyjnych tonów pojawiają się w nim zaskakująco kojące fragmenty, niczym nadzieja, która mimo wszystko nie odchodzi nigdy. W trzeciej części koncertu powróci radosny, ale i jednocześnie refleksyjny nastrój – będzie to muzyka stworzona już w drugiej połowie XX wieku i ta najbardziej współczesna, w tym prawykonanie najnowszego utworu kompozytora Ignacego Zalewskiego.

Program:

• Jehan Alain (1911 – 1940) – L’anne liturgique Israelite
• Salomone Rossi (1570 – 1630) – Baruch Haba (+chór)
• Louis Lewandowski (1821 – 1894) – Preludium na Sądne Dni op.37 nr 1
• Louis Lewandowski (1821 – 1894) – Lecha Adonai hagedulah (+chór)
• Arno Nadel (1878 – 1943) – Preludium na Trzy Tygodnie
• Louis Lewandowski (1821 – 1894) – Lecha Dodi na Trzy Tygodnie (+chór)
• Dariusz Przybylski (*1984) – Kaddish. Passacaglia for organ on the theme by Louis Lewandowski
• Joseph Feuer (1910-2002) – Shoshanas Yaakov (+chór)
• Ignacy Zalewski (*1990) – Who were you, Mr. Grosfeld? (prawykonanie)

Partnerem koncertu jest firma ASTORG.

Organy i nagłośnienie – wyłączny dystrybutor Viscount International SPA w POLSCE.

Wykonawcy:

• Jakub Stefek – organy;

Doktor sztuki i doktor nauk ekonomicznych, organista Synagogi Pestalozzistrasse w Berlinie, wykładowca Akademii Sztuki w Szczecinie oraz członek zarządu Fundacji SPOT.ON ART. Jest absolwentem Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina w Warszawie. Jego praca doktorska o organowej muzyce synagogalnej jest pierwszą w polskiej literaturze pozycją na ten temat i została nagrodzona w tegorocznym Konkursie im. Majera Bałabana organizowanym przez Żydowski Instytut Historyczny. Jakub Stefek koncertuje w Polsce, Niemczech i Izraelu. Jego publikacje, nagrania płytowe oraz projekty zyskują uznanie za przywracanie do życia koncertowego dziedzictwa muzycznego europejskich synagog reformowanych.

• Chór VRC – znany z realizacji koncertów i wydarzeń na styku muzyki, teatru, performance i literatury. Został założony w 2009 roku przez jego obecną dyrygent, Joannę Malugę.

Chór realizuje liczne prawykonania, współpracując z takimi kompozytorami, jak: Miłosz Bembinow ("Lux Aeterna"), Eunho Chang ("Grafitti"), Aleksandra Gryka ("Piekło Nasze"; "|H_He|"), Andrzej Karałow ("Kołysanka skamandrycka"), Jan Krutul ("Kołysanka na ciemną noc"), Adam Sławiński ("Chmurka się uniża"), Piotr Tabakiernik ("monachomachia"; "Xopancuicatl"), Artur Słotwiński ("Księżycowy spacer"), Kamil Staszowski ("Msza Człowieka Współczesnego"), Ignacy Zalewski ("Stojąc z daleka"; "Missa sine nomine"; "Stabat Mater").

Chór VRC występował podczas Festiwalu Warszawska Jesień, Festiwalu Tradycji i Awangardy Muzycznej KODY w Lublinie oraz Festiwalu Nowe Epifanie w Warszawie. Współpracował m.in. z Narodowym Instytutem Audiowizualnym, Instytutem Adama Mickiewicza, Uniwersytetem Muzycznym Fryderyka Chopina, Orkiestrą Sinfonia Varsovia, Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski i Muzeum Narodowym w Warszawie. Od 2018 roku jest chórem rezydentem Domu Kultury Kadr w Warszawie.

Zespół rozbudowuje paletę stylistyczną poprzez wykonywanie muzyki dawnej i utworów renesansowych jako kontrast i kontekst dla muzyki współczesnej. Realizuje autorskie projekty, takie jak koncert "Ciało. Między adoracją i rozkoszą" (na chór a capella), koncert "Między zwrotkami" (na chór i fortepian), spektakl "Dobranoc" (na chór, perkusję, organy hammonda i aktorkę) czy koncert i performance "Obudź się!" (na chór, flet, wiolonczelę i perkusję).

Chór VRC bierze również udział w wielu konkursach i festiwalach chóralnych i zdobywa tam najwyższe laury, m.in.

• II miejsce na VII Warszawskim Międzynarodowym Festiwalu Chóralnym "Varsovia Cantat" (2011);
• srebrny dyplom na 43 Ogólnopolskim Turnieju Chórów "Legnica Cantat" (2012);
• złoty dyplom i II miejsce na VII Festiwalu Muzyki Chóralnej "Mater Misericordiae" (2012);
• srebrny dyplom na IX Międzynarodowym Festiwalu Chóralnym "Mundus Cantat "(2013);
• złoty dyplom i I miejsce na XVI Festiwalu Chóralnym "Cantio Lodziensis" (2013);
• złoty dyplom i I miejsce na VII Ogólnopolskim Konkursie "Ars Liturgica" w Gnieźnie (2016);
• złoty dyplom i Grand Prix IV Ogólnopolskiego Konkursu Muzyki Sakralnej "Nadzieja w chórze" w Tykocinie (2021);
• złoty dyplom i Grand Prix XIII Ogólnopolskiego Turnieju Chórów o kryształowe serce ziemi chełmińskiej w Chełmnie (2021);
• złoty dyplom XXI Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Chóralnej im. Feliksa Nowowiejskiego w Barczewie (2022);
• złoty dyplom i Grand Prix IV edycji Ogólnopolskiego Konkursu i Festiwalu Chóralnego "Musica in Urbe" w Bydgoszczy (2022).
• Muzyki chóru można posłuchać na płytach CD: "VRC po kolędzie", "VRC na Dobranoc" z oryginalnymi utworami, inspirowanymi formą kołysanki, oraz "Stabat Mater – kantata sceniczna z prologiem" Ignacego Zalewskiego oraz "Common Roots" z utworami polsko-węgierskimi.

Dyrygent: Joanna Maluga

• Dyrygentki Asystentki: Marta Dziewanowska-Pachowska, Anna Waligóra Tarnowska
• Instruktor głosowy: Piotr Czechowicz.
• Dr hab. Joanna Maluga, prof. AM – chórmistrz, dyrygent, wykładowca Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina.

Absolwentka dyrygentury chóralnej na UMFC w Warszawie, studia dyrygenckie kontynuowała w Akademii Muzycznej im. F. Liszta w Budapeszcie w Instytucie Pedagogiczno-Muzycznym Zoltána Kodálya. Ukończyła Podyplomowe Studia Emisji Głosu, następnie Podyplomowe Studia Chórmistrzostwa w Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz Podyplomowe Studium Wychowania Muzycznego Carla Orffa na Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina. Umiejętności dyrygenckie doskonaliła w klasach mistrzowskich: prof. Ragnara Rasmussena (Norwegia), prof. Petera Erdeia (Węgry), prof. Johannesa Prinza (Austria). Stypendystka International Kodály Society, Hungarian Scholarship Board oraz dwukrotnie Foundation for the Kodály Institute.

Wraz z zespołami, które prowadzi, zdobyła wiele nagród na najważniejszych konkursach chóralnych w kraju. Dokonała szeregu prawykonań współczesnych utworów na chór, biorąc udział w takich festiwalach, jak Warszawska Jesień, KODY czy Nowe Epifanie, oraz współpracując z takimi kompozytorami, jak: Miłosz Bembinow, Eunho Chang, Aleksandra Gryka, Andrzej Karałow, Jan Krutul, Adam Sławiński, Artur Słotwiński, Kamil Staszowski, Piotr Tabakiernik czy Ignacy Zalewski.

Jako dyrygent współpracowała z:

• Chórem kameralnym Vox animae (Chorwacja),
• APZ Tone Tomšič Univerze v Ljubljan (Słowenia),
• Coro da Camera di Varese (Włochy),
• Chórem Mieszanym Akademii Muzycznej im. F. Liszta (Węgry),
• Chórem Mieszanym Instytutu Zoltána Kodálya (Węgry),
• Chórem Vox Gaudii,
• Chórem Dziecięcym Parafii Ewangelicko-Augsburskiej Świętej Trójcy w Warszawie
• Chórem Kameralnym SGGW.
• Założycielka i dyrygent Chóru VRC. Prowadzi stałą współpracę z Węgierskim Instytutem Kultury w Warszawie w zakresie propagowania koncepcji wychowania muzycznego Zoltána Kodálya.