Między Wannsee a gettem warszawskim. Relacja z seminarium dla nauczycieli w Berlinie

Źródło: Żydowski Instytut Historyczny

Autor: Olga Szymańska

Żydowski Instytut Historyczny we współpracy z senatem Berlina i oddziałem Instytutu Pileckiego w Berlinie zorganizował w dniach 17-19 czerwca 2022 r. seminarium edukacyjne dla niemieckich nauczycieli. Spotkanie poświęciliśmy losom polskich Żydów w czasie II wojny światowej i Zagłady, a wśród tematów poruszanych przez prelegentów pojawiły się dokumenty z Archiwum Ringelbluma.

Seminarium dla niemieckich nauczycieli zostało zrealizowane dzięki grantowi Kultura Inspirująca finansowanemu przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego i jest efektem współpracy między Żydowskim Instytutem Historycznym, Senatem w Berlinie oraz Instytutem Pileckiego – Oddział w Berlinie. W tym roku program składa się z dwóch części – berlińskiej i warszawskiej, a szkolenie prowadzą pracownicy obu Instytutów.

Spośród dwudziestu uczestników, większość to nauczyciele z Berlina, ale pojawili się również edukatorzy i przewodnicy współpracujący z miejscami pamięci, takimi jak Dom Konferencji w Wannsee, a także nauczyciele z Tübingen, Beeskow i Heidelbergu.

Mam nadzieję na nowy materiał na lekcje historii, wykraczający poza treść podręcznika.

Moim celem jest pełniejsze wykorzystanie polskiej perspektywy wtedy i teraz w mojej pracy edukacyjnej o Holokauście.

Czekam na ekscytujące sugestie, dyskusje, wymianę doświadczeń, poznawanie nowych perspektyw, wymianę myśli o pracy pedagogów.

– mówili o swojej motywacji do wzięcia udziału w wydarzeniu.

Edukatorzy Instytutu Pileckiego i Żydowskiego Instytutu Historycznego przedstawili trzydniowy program wykładów i warsztatów. Uczestników powitał Dr. Martin Brendebach z Departamentu Oświaty, Młodzieży i Rodziny Senatu Berlina.

Pierwszego dnia Hanna Radziejowska, kierowniczka IP oddział Berlin, opowiedziała o najnowszych projektach naukowych i edukacyjnych oraz wystawach, a następnie Monika Krawczyk, dyrektor ŻIH, przedstawiła szkic historyczny naszej instytucji oraz założenia i misję naszej instytucji.

Pojechaliśmy do Domu Konferencji w Wannsee i zwiedziliśmy wystawę dotyczącą spotkania, które formalnie rozpoczęło Zagładę Żydów na ziemiach polskich. Narrację o wystawie i konferencji z 20 stycznia 1942 roku zaprezentował Dr Christoph Kreutzmüller, badacz i autor książek, m. in. The Participants: The Men of the Wannsee Conference.

Drugi dzień seminarium rozpoczął się zwiedzaniem wystaw w berlińskim oddziale Instytutu Pileckiego: „Poczta harcerska w powstaniu warszawskim 1944” oraz „Witold Pilecki i jego misja w Auschwitz”, po których oprowadzał Alexander Kliymuk, kierownik Działu Edukacji oraz współkurator wystawy czasowej o poczcie harcerskiej. Następnie wykłady o Podziemnym Archiwum Getta i jego twórcach – członkach konspiracyjnej grupy Oneg Szabat zaprezentowali członkowie Działu Edukacji ŻIH.

Dr Bartosz Borys opowiedział o sile oporu intelektualnego Emanuela Ringelbluma i jego ludzi – duchowej niezgodzie na zniszczenie pamięci o polskich Żydach, przedstawiając dynamikę pracy archiwistów z warszawskiego getta oraz kolekcjonowanych przez nich dokumentach.

Edukatorka Małgorzata Smreczak opowiedziała w prezentacji „Co wiemy o Zagładzie dzięki grupie Oneg Szabat?”, jak w 1942 roku do getta warszawskiego docierały wiadomości o masowych mordach.

Olga Szymańska, zastępczyni kierownika Działu Edukacji, zajęła się analizą dokumentów osobistych – dzienników i listów pisanych w czasie wielkiej akcji likwidacyjnej w getcie warszawskim oraz relacji uciekinierów z obozów zagłady.

Wraz z przewodnikiem z Fundacji Pomnik Pomordowanych Żydów obejrzeliśmy upamiętnienia II wojny światowej w przestrzeni miejskiej Berlina – od Stoplersteinu poświęconego Marcie Liebermann, przez pomniki Romów i Sinti oraz żołnierzy radzieckich w Tiergarten aż po upamiętnienie osób homoseksualnych – ofiar polityki narodowych socjalistów. Spacer zakończyliśmy przy najbardziej znanym Pomniku Pomordowanych Żydów.

Trzeciego dnia edukatorzy berlińskiego oddziału Instytutu Pileckiego, Alexander Kliymuk i Klaudia Bross, przeprowadzili warsztat o chronologii wydarzeń w czasie II wojny światowej. Zadaniem nauczycieli była praca w trzech grupach i dopasowanie nazw wydarzeń do dat. Drugi warsztat to analiza dokumentów z Podziemnego Archiwum Getta Warszawy – dwie grupy dyskutowały o znaczeniu niemieckich dokumentów oficjalnych i dokumentów dotyczących życia codziennego w warszawskim getcie.

Na zakończenie Hanna Radziejowska i Monika Krawczyk wręczyły nauczycielom dyplomy, życząc satysfakcji z pracy i wyrażając nadzieję na spotkanie w drugiej części szkolenia – w Warszawie.