Irena Sendlerowa. 110. rocznica urodzin

Źródło: Żydowski Instytut Historyczny

Irena Sendlerowa — wczesne życie i początek wojny

Irena Stanisława Sendlerowa z domu Krzyżanowska urodziła się 15 lutego 1910 roku w Warszawie.

Jedna z najbardziej znanych polskich Sprawiedliwych wśród Narodów Świata w 1931 roku rozpoczęła pracę w pomocy społecznej w Sekcji Pomocy Matce i Dziecku przy Obywatelskim Komitecie Pomocy Społecznej. Jeszcze podczas studiów należała do grupy studentów wyznań chrześcijańskich, którzy solidaryzowali się ze swoimi żydowskimi kolegami i siadali razem z nimi w tzw. „gettach ławkowych”, przez co narażona była na szykany ze strony studentów-członków ONR i zawieszona w prawach studenta.

W okresie okupacji pracowała w Wydziale Opieki Społecznej Zarządu Miejskiego w Warszawie. W grudniu 1942 roku nowo powstała Rada Pomocy Żydom „Żegota” mianowała Irenę Sendlerową ps. „Jolanta” szefową swojego Referatu Dziecięcego.

Jednym z ważniejszych zadań Żegoty, jedynej w okupowanej Europie instytucji państwowej mającej pomagać Żydom, było ratowanie żydowskich dzieci. Jeszcze przed powstaniem Rady Pomocy Żydom, pracując w Wydziale Opieki m. st. Warszawy, Irena Sendlerowa zorganizowała dla siebie i kilku koleżanek, m.in. dla Ireny Schultz, przepustki do getta. Pod pretekstem kontroli sanitarnych i dezynsekcji przemycały tam dla społeczności żydowskiej pieniądze, żywność, lekarstwa oraz szczepionki przeciw tyfusowi plamistemu.

Irena Sendlerowa i ratowanie dzieci żydowskich

Irena Sendlerowa, mając już wcześniejsze doświadczenie w konspiracji, świetnie odnalazła się jako kierownik Referatu Dziecięcego. Wspólnie z licznymi łączniczkami, m.in.: Stanisławą Bussold, Jadwigą Deneko, Wandą Drozdowską-Rogowiczową, Izabelą Kuczkowską, Zofią Patecką, Jadwigą Piotrowską oraz Wincentym Fersterem zdołali uratować kilkaset dzieci. Dokładna ich liczba do dzisiaj nie jest znana.

Liczba około 2500 uratowanych dzieci pada w książce Teresy Prekerowej poświęconej działalności konspiracyjnej Żegoty, w oświadczeniu czterech najaktywniejszych opiekunek dzieci żydowskich, Ireny Sendlerowej, Wandy Drozdowskiej-Rogowiczowej, Izabeli Kuczkowskiej oraz Jadwigi Piotrowskiej z 1979 r. W dokumencie czytamy: „Liczbę tę określamy (dziś, po prawie czterdziestu latach, trudno dokładnie ustalić) na ok. 2500 dzieci, którym Żegota w różnorodny sposób udzielała pomocy”.

Wyprowadzane z getta dzieci umieszczano w polskich rodzinach lub prowadzonych przez siostry zakonne zakładach opiekuńczych w Warszawie i poza miastem, m.in. w Aninie, Chotomowie, Henrykowie, Płudach i Turkowicach. Ratowanie najmłodszych mieszkańców warszawskiego getta odbywało się na różne sposoby, na przykład bardzo małe dzieci (niekiedy nawet niemowlęta) usypiano środkiem nasennym i wywożono w workach, pudłach, drewnianych skrzynkach, a czasami nawet w karetce sanitarnej.

Dzieci kilkuletnie opuszczały getto m.in. przez gmach sądów na Lesznie, których główne wejście od strony Leszna prowadziło do getta, a tylne od strony ulicy Ogrodowej na stronę aryjską. Nierzadko jednak jedyną drogą ucieczki były kanały i piwnice domów leżących tuż przy murach getta. Dużo starsze dzieci mogły natomiast opuścić getto wraz z tzw. brygadami pracy. Wczesnym świtem wmieszane w tłum ludzi dorosłych wychodziły z nimi do pracy fizycznej po aryjskiej stronie. Za murami łącznicy przejmowali nad nimi dalszą opiekę. Wszystkie dzieci, bez względu na wiek, trafiały najpierw do jednej z dziesięciu placówek pogotowia opiekuńczego. Tu przechodziły w zależności od potrzeb kilkudniowy lub kilkutygodniowy okres aklimatyzacji w nowych warunkach. W tym czasie przygotowywano dla nich nowe dokumenty tożsamości, najczęściej były to dokumenty po zmarłych polskich dzieciach.

W 1944 roku Irena Sendlerowa została pielęgniarką w trakcie powstania warszawskiego. Po upadku powstania uczestniczyła w tworzeniu szpitala dla rannych i chorych. W 1945 roku ukryta przez Sendlerową kartoteka dzieci uratowanych przez „Żegotę” została odkopana, dzięki czemu ocalałe dzieci mogły powrócić do swoich rodzin, jeśli te uratowały się z Holokaustu.

Irena Sendlerowa za pomoc żydowskim dzieciom w czasie niemieckiej okupacji, a tym samym narażanie życia swojego oraz swoich najbliższych, po wojnie w roku 1965 została odznaczona medalem i tytułem Sprawiedliwej wśród Narodów Świata. Była również damą Orderu Orła Białego. Zmarła w 2008 roku.

Spotkanie z córką Ireny Sendlerowej

Z okazji 110. rocznicy urodzin Ireny Sendlerowej Żydowski Instytut Historyczny organizuje spotkanie z jej córką, Janiną Zgrzembską w ramach cyklu Czwartki na Tłomackiem. Początek wydarzenia w czwartek 13 lutego 2020 o 18:00 w siedzibie ŻIH.