76. rocznica "Żegoty" - Rady Pomocy Żydom

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Program wydarzenia:

10.15-12.15 warsztaty edukacyjne

Na warsztatach młodzież przygotuje się do spotkania ze świadkiem historii. Pozna kontekst historyczny, cel powstania Rady Pomocy Żydom "Żegota" oraz sposób działania organizacji. Zastanowi się nad motywami i postawami jej członków. Ważnym elementem warsztatów będzie praca na wystawie stałej Muzeum POLIN, gdzie uczniowie i uczennice poznają historię i odszukają obiekty stanowiące świadectwo działalności "Żegoty".

Uczestnicy: uczniowie i uczennice (13-18 lat), 4 grupy warsztatowe, maks. 30 osób każda

12.15-12.45 przerwa

12.45-13.45 spotkanie ze świadkinią historii, Katarzyną Meloch

Katarzyna Meloch, ur. 1932 r., dziennikarka, redaktorka i działaczka środowiska osób ocalałych z Zagłady. Urodziła się w Warszawie w zasymilowanej, niereligijnej rodzinie żydowskiej jako córka historyka Maksymiliana i Wandy z domu Goldman, filologa klasycznego. Po wybuchu II wojny światowej wraz z rodzicami uciekła do Białegostoku. Po ataku III Rzeszy na Związek Radziecki w czerwcu 1941 r. jej rodzice zostali najprawdopodobniej zamordowani, a ona sama trafiła do domu dziecka na terenie białostockiego getta. Po pewnym czasie została zabrana przez swego wuja do Warszawy, gdzie również trafiła do getta. Wyprowadzona na tzw. aryjską stronę w sierpniu 1942 r., przez krótki czas przebywała u Jadwigi Deneko, współpracowniczki Rady Pomocy Żydom „Żegota”, na Woli, potem w Domu ks. Boduena przy Nowogrodzkiej. Otrzymała fałszywe dokumenty na nazwisko Irena Dąbrowska. Wkrótce trafiła do Turkowic na Zamojszczyznę do klasztoru sióstr Służebniczek Najświętszej Maryi Panny, które ratowały żydowskie dzieci. Tam doczekała końca wojny. Katarzyna Meloch jest współzałożycielką i aktywną działaczką Stowarzyszenia „Dzieci Holocaustu” w Polsce. Jest również współredaktorką czterech tomów książki Dzieci Holocaustu mówią.

Więcej o historii ocalenia Katarzyny Meloch >>

14.00 uroczyste złożenie kwiatów pod Pomnikiem Rady Pomocy Żydom "ŻEGOTA"

Rada Pomocy Żydom "Żegota"

Powołana 4 grudnia 1942 roku Rada była agendą Rządu RP na uchodźstwie. Kontynuowała pracę Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom, działającego przy Delegaturze Rządu RP na Kraj. W jej skład weszli członkowie partii lewicowych i demokratycznych, organizacji polskich i żydowskich oraz osoby wywodzące się ze środowisk inteligenckich i katolickich. "Żegota" była jedyną w okupowanej Europie państwową instytucją powołaną w celu ratowania Żydów, działającą w konspiracji. Pomoc polegała głównie na wsparciu finansowym, organizowaniu kryjówek i fałszywych dokumentów. Otrzymało ją kilka tysięcy osób, w tym wiele dzieci, które ukryto u polskich rodzin lub w sierocińcach.

Więcej na stronie

76. rocznica "Żegoty" Dzieje.pl

76 lat temu, 4 grudnia 1942 r., w Warszawie przy Delegaturze Rządu na Kraj, z przekształcenia Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom powstała Rada Pomocy Żydom „Żegota” - jedyna w okupowanej przez Niemców Europie instytucja państwowa ratująca ludność żydowską od zagłady.

"W krytycznej sytuacji, po raz pierwszy w historii nowożytnej Polski, przedstawiciele kompetentnych, miarodajnych żydowskich organizacji politycznych różnego odcienia, niejednokrotnie z sobą nawet skłóconych, wspólnie z przedstawicielami demokratycznych ośrodków polskiego podziemia podjęli działanie na rzecz ratowania ludzi, i ostrzegania, i zbierania materiałów dotyczących zbrodni hitlerowskich, i kontaktów z wolnym światem. Jest to zjawisko, którego nie znam w żadnym innym kraju okupowanej Europy” – mówił po latach o działalności „Żegoty” jeden z jej działaczy Władysław Bartoszewski.

Rada Pomocy Żydom „Żegota” powstała z przekształcenia utworzonego 27 września 1942 r. w okupowanej przez Niemców stolicy Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom. Założono go z inicjatywy Zofii Kossak-Szczuckiej, działaczki konspiracyjnego Frontu Odrodzenia Polski oraz Wandy Krahelskiej – Filipowiczowej, członkini PPS.

Rada Pomocy Żydom „Żegota” powstała z przekształcenia utworzonego 27 września 1942 r. w okupowanej przez Niemców stolicy Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom. Założono go z inicjatywy Zofii Kossak-Szczuckiej, działaczki konspiracyjnego Frontu Odrodzenia Polski oraz Wandy Krahelskiej – Filipowiczowej, członkini PPS.

Powstanie komitetu było bezpośrednią reakcją na opublikowanie w sierpniu 1942 r., tuż po rozpoczęciu wielkiej akcji likwidacyjnej w warszawskim getcie, słynnego "Protestu" Kossak-Szczuckiej, w którym pisała: "W ghetcie warszawskim, za murem odcinającym od świata, kilkaset tysięcy skazańców czeka na śmierć. (...) Kto milczy w obliczu mordu - staje się wspólnikiem mordercy. Kto nie potępia - ten przyzwala. Zabieramy przeto głos my, katolicy-Polacy".

Pisarka przedstawiając dramatyczny los Żydów wezwała Polaków do zajęcia jednoznacznego stanowiska. "Protestujemy, kto z nami tego protestu nie popiera, nie jest katolikiem" - stwierdzała.

W tym samym tekście znalazły się jednak następujące zdania: "Uczucia nasze względem Żydów nie uległy zmianie. Nie przestajemy uważać ich za politycznych, gospodarczych i ideowych wrogów Polski. Co więcej, zdajemy sobie sprawę z tego, iż nienawidzą nas oni więcej niż Niemców, że czynią nas odpowiedzialnymi za swoje nieszczęście. (...) Świadomość tych uczuć jednak nie zwalnia nas z obowiązku potępienia zbrodni".

4 grudnia 1942 r. z Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom wyłoniła się Rada Pomocy Żydom o kryptonimie "Żegota". Władysław Bartoszewski, pytany w jednym z wywiadów o osobę patrona tej konspiracyjnej organizacji, powiedział: "Nie istniała taka osoba, dopóki Zofia Kossak nie wymyśliła kryptonimu Żegota. Potem dodano imię Konrad, by utrudnić kojarzenie nazwy Żegota z Żydami". ("Polityka" 47/2002)

Działając w skrajnie trudnych warunkach, od jesieni 1941 r. obowiązywało niemieckie rozporządzenie o stosowaniu kary śmierci wobec osób, które pomagały Żydom, "Żegota" udzieliła wsparcia materialnego około 4 tys. osób, ponadto zdobywała dokumenty (ok. 50 tys.), szukała mieszkań i kryjówek dla uciekinierów z gett,

Członkami "Żegoty" byli ludzie reprezentujący różne poglądy społeczne i polityczne. Wśród nich znaleźli się przedstawiciele Polskiej Partii Socjalistycznej - Wolność Równość Niepodległość, Robotniczej Partii Polskich Socjalistów, Stronnictwa Ludowego, Stronnictwa Demokratycznego, Bundu, Żydowskiego Komitetu Narodowego, Frontu Odrodzenia Polski, Związku Syndykalistów Polskich i Polskiej Organizacji Demokratycznej.

Przewodniczącym Rady został Julian Grobelny (PPS-WRN), wiceprzewodniczącymi Tadeusz Rek (SL) i Leon Feiner (Bund), sekretarzem Adolf Berman (ŻKN), skarbnikiem Ferdynand Arczyński (Stronnictwo Demokratyczne).

Rada skupiała kilkunastoosobowy zespół kierujący akcją pomocy dla Żydów, udzielanej poprzez organizacje polityczne, społeczne i osoby indywidualne. Dla usprawnienia działalności "Żegoty" utworzono jej Biuro Wykonawcze, a następnie referaty: mieszkaniowy, dziecięcy - kierowany przez Irenę Sendlerową, terenowy i lekarski.

Kontakty z "Żegotą" z ramienia Delegatury Rządu utrzymywali Witold Bieńkowski oraz jego zastępca w referacie żydowskim Bartoszewski.

W piśmie do delegata rządu na kraj z 29 grudnia 1942 r. tak określono cele powołanej organizacji: "Zadaniem Rady jest niesienie pomocy Żydom jako ofiarom eksterminacyjnej akcji okupanta, a to pomocy w kierunku ratowania ich od śmierci, ich legalizacji, przydzielania im pomieszczeń, udzielania zasiłków materialnych względnie, gdzie to wskazane, wyszukiwanie zajęć zarobkowych jako podstawę egzystencji, zawiadywanie funduszami i ich rozprowadzanie - słowem działalność, która pośrednio lub bezpośrednio wchodzić może w zakres pomocy".

Swoją działalność "Żegota" prowadziła dzięki pieniądzom otrzymywanym od Rządu RP na Uchodźstwie oraz funduszom zebranym wśród społeczeństwa polskiego i żydowskiego w kraju i za granicą. W celu rozszerzenia udzielanej pomocy planowano utworzenie na prowincji rad lokalnych. Ostatecznie samodzielne rady powstały jedynie w Krakowie i we Lwowie. Kierowali nimi Stanisław Dobrowolski (PPS WRN) i Władysława Chomsowa (SD).

Dzięki wysiłkom Ireny Sendlerowej i jej referatu opieką udało się objąć 2,5 tys. żydowskich dzieci wyprowadzonych z warszawskiego getta.

Działając w skrajnie trudnych warunkach, od jesieni 1941 r. obowiązywało niemieckie rozporządzenie o stosowaniu kary śmierci wobec osób, które pomagały Żydom, "Żegota" udzieliła wsparcia materialnego około 4 tys. osób, ponadto zdobywała dokumenty (ok. 50 tys.), szukała mieszkań i kryjówek dla uciekinierów z gett, w miarę możliwości starała się również zapewnić im opiekę medyczną. Dzięki wysiłkom Ireny Sendlerowej i jej referatu opieką udało się objąć 2,5 tys. żydowskich dzieci wyprowadzonych z warszawskiego getta.

"Żegota" dostarczała konspiracyjnej prasie informacje dotyczące zagłady Żydów, wydawała także własne ulotki i kolportowała plakaty.

Działająca do początku 1945 r. Rada Pomocy Żydom była jedyną w okupowanej przez nazistów Europie instytucją państwową ratującą Żydów od zagłady. „Wobec tego jednak, że na naszym terytorium rozegrała się główna część tragedii ludności żydowskiej, działania te (pomoc Żydom – PAP) mogły dotyczyć tysięcy ludzi, ale nie milionów. I odchodzą w cień wobec tragedii milionów. Ale ja stale przypominam, że według Starego Testamentu brakowało dziesięciu ludzi do uratowania Sodomy. W Polsce tych Sprawiedliwych znalazły się tysiące... Myślę, że nie tylko Żydzi uratowani w infernalnych warunkach mają im coś do zawdzięczenia, ale i my wszyscy, ówcześni i potomni" – oceniał znaczenie „Żegoty” Bartoszewski.

Rada Pomocy Żydom została uhonorowana medalem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata przyznawanym przez Instytut Pamięci Yad Vashem w Jerozolimie. (PAP)

mjs/ wmk/ ls/