Wspólnie czy obok siebie?
Żydzi na ziemiach polskich i w Polsce w pierwszej połowie XX w - debata, Festiwal Nauki, Warszawa.
24/09/2023 | Na stronie od 06/06/2024
Debata w ramach 27. Festiwalu Nauki w Warszawie.
Debatę poprowadził dr Mateusz Werner. Rozmawiali dr Maria Antosik-Piela, prof. Artur Markowski i prof. Paweł Skibiński. [ 24 września 2023 r.]
W pierwszej połowie XX wieku sytuacja Żydów na ziemiach polskich i w Polsce była złożona i ulegała zmianom w zależności od okresów oraz uwarunkowań politycznych, społecznych i ekonomicznych. Przed II wojną światową, Polska była miejscem znacznego skupiska ludności żydowskiej w Europie. Społeczność ta miała różnorodne aspekty kulturowe, językowe i religijne.
W okresie międzywojennym Żydzi stanowili istotną część społeczeństwa polskiego, szczególnie w większych miastach. Byli aktywni w wielu dziedzinach życia, w tym w handlu, rzemiośle, nauce, kulturze i polityce. Jednakże byli również narażeni na antysemickie nastroje, które czasami przybierały formę agresji fizycznej i prawnej.
Ponadto, w okresie międzywojennym miały miejsce różne wydarzenia i akty antysemickie. Na przykład, w latach 1935-1936 wprowadzono tzw. ustawy kwotowe, które ograniczały dostęp Żydów do szkół wyższych. Poza tym, narastało zagrożenie ze strony ruchów skrajnie prawicowych i faszystowskich.
Po wybuchu II wojny światowej i okupacji niemieckiej w 1939 roku, sytuacja Żydów uległa dramatycznemu pogorszeniu. Niemcy wprowadzili politykę eksterminacji, która osiągnęła swoje szczytowe punkty w postaci gett, masowych egzekucji i ostatecznie Holocaustu. Miliony Żydów z Polski i innych krajów europejskich zostały zamordowane w obozach zagłady.
Sytuacja Żydów na ziemiach polskich i w Polsce w pierwszej połowie XX wieku była złożona i pełna kontrastów, obejmujących zarówno pozytywne wkłady w rozwój kraju, jak i tragiczne wydarzenia związane z Holocaustem.
dr Mateusz Werner - filozof kultury, eseista, krytyk filmowy. Doktor nauk humanistycznych
dr Maria Antosik-Piela - absolwentka Wydziału Polonistyki UW, stopień doktora uzyskała na Wydziale Polonistyki UJ w 2019 roku. Obecnie związana z Wydziałem Historii UW (od 2020 roku). Brała udział w projektach finansowanych m.in. przez FNP, NCN, NPRH. Zainteresowania badawcze: polsko-żydowskie pogranicze kulturowe w XIX i XX wieku, prasa żydowska i polska w XIX i XX wieku, historia Żydów w Galicji, obecność ideologii społeczno-politycznych w tekstach kultury.
dr hab., prof. ucz. Artur Markowski - Doktorat na Wydziale Historycznym UW w 2007 r, pod kierunkiem prof. Jerzego Tomaszewskiego, habilitacja w 2019 r. tamże; Zajmuje się historią społeczną XIX wieku, szczególnie dziejami Żydów w obszarze wpływów Imperium Rosyjskiego i historią przemocy. Od 2007 asystent, od 2009 adiunkt w Zakładzie Historii XIX wieku. 2008-2010 sekretarz Instytutu Historycznego UW do spraw dydaktycznych. Redaktor naczelny serii: “Źródła do dziejów Żydów na ziemiach polskich w XIX i XX wieku (do 1939 r). Wydawanej przez Instytut Historyczny UW i Muzeum POLIN. Stypendysta m.in. “Polityki”, FNP, Fundacji Lanckorońskich, MNiSW; research fellow na University of Notre Dame 2012/2013; kierował projektem badawczym poświęconym pogromom Żydów na ziemiach polskich w XIX i XX wieku (2012-2017). Jest członkiem redakcji “Kwartalnika Historii Żydów” i członkiem rady “Almanach. Studia żydowskie”.
prof. dr hab. Paweł Skibiński - doktorat na Wydziale Historycznym UW w 2001, habilitacja tamże w 2014. Od 1997 do 2001 doktorant w Instytucie Historycznym UW. Od 2001 adiunkt w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Staż na Universidad de Navarra w Pamplonie (1999), stypendium MSZ Hiszpanii (2000). Od 2006 do 2008 kierował działem Badawczym Muzeum Historii Polski. Od 2010 do 2015 był dyrektorem Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego. Od 2015 ekspert Centrum Myśli Jan Pawła II. Był członkiem redakcji “Kwartalnika Konserwatywnego”, obecnie współpracuje stale z miesięcznikiem “W sieci historii”. Od 2020 r. zastępca dyrektora ds. naukowych Instytutu Dziedzictwa Myśli Narodowej.
Lektura uzupełniająca
- Kard. August Hlond, List pasterski: "O Katolickie zasady moralne". Poznań, dnia 29 lutego 1936.
- Prymas Hlond wobec Żydów Bożena Szaynok, "więź", 04 czerwca 2018.
- Prymas Hlond i Żydzi, Maciej Müller, 26.05.2018.
- Nadużycia w interpretacji wielkopostnego Listu pasterskiego kard. Augusta Hlonda, Prymasa Polski, z 29 lutego 1936 r., w kwestii żydowskiej. ks. dr Stanisław Zimniak SDB
- Studia nad Szoa
- Grzech antyjudaizmu, grzech antysemityzmu
- Centrum Badań nad Zagładą Żydów
- Barbara Engelking
- Dalej jest noc
- Sąsiedzi Jana Tomasza Grossa W dwudziestolecie publikacji
- Sąsiedzi i inni 23/07/2021
- Miałem nadzieję, że „Sąsiedzi” uświadomią ludziom, jakim zagrożeniem duchowym jest antysemityzm. Nie udało się 14/07/2022
- Miesięcznik "Twórczość"
Publikacje
Markowski Artur, Kijek Kamil, Zieliński Konrad (red.) Pogromy Żydów na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Tom 2: Studia przypadków (do 1939 roku), Warszawa; IH PAN, (2019).
Markowski Artur Przemoc antyżydowska i wyobrażenia społeczne. Pogrom białostocki 1906 roku, Warszawa; Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2018.