Żydzi zniknęli z Białowieży

Minęło 77 lat odkąd Żydzi zniknęli z Białowieży. Na ponad 70 lat zaległa po nich cisza. Od kilku lat Katarzyna Winiarska z Fundacją Edukacyjną Jacka Kuronia stara się przywracać pamięć o nich wspólnie z najstarszymi mieszkańcami, którzy przechowali swoich żydowskich kolegów i sąsiadów w pamięci, wspólnie z młodzieżą i dziećmi, którzy opowiadają o nich w spektaklu „Sąsiedzi, których nie ma”, za pomocą strony Wirtualnego Muzeum Historii Żydów w Białowieży, na której można przeczytać o ich losach, a także dzięki odnalezieniu potomków rodzin żydowskich, które przeżyły.

Nadszedł czas, żeby upamiętnić życie i śmierć białowieskich  Żydów fizycznym znakiem w przestrzeni Białowieży – pomnikiem i tablicą.  11 sierpnia 2019 o godz. 12.00 odbędzie się uroczystość odsłonięcia  pomnika poświęconego pamięci białowieskich Żydów w dawnej żwirowni koło  Podolan.

Żwirownia koło Podolan w Białowieży to  największe miejsce straceń z okresu okupacji niemieckiej (1941-1944) w  okolicy Białowieży. Niemcy dokonali tutaj w latach 1941-1943 mordu na  486 osobach różnych narodowości i religii z Białowieży i okolicy.  Upamiętnia ich monument w postaci orła oraz krzyże prawosławny i  katolicki. 11 sierpnia uzupełnimy istniejące założenie pomnikowe o  pomnik poświęcony pamięci Żydów z Białowieży.

W tym samym miejscu  bowiem w dniu 10 sierpnia 1941 roku niemiecki batalion 322 rozstrzelał  77 mężczyzn i chłopców żydowskich w wieku od 16 do 45 lat,  wyselekcjonowanych spośród aresztowanej dzień wcześniej żydowskiej  społeczności Białowieży. Kobiety, dzieci i starszych mężczyzn wywieziono  do gett w Kobryniu i Prużanie. Osoby pozostałe w Kobryniu zginęły w  przeprowadzonych przez Niemców egzekucjach masowych w okolicach  Kobrynia, zwłaszcza w Bronej Górze 27 lipca 1942; osoby  przetransportowane do Prużany deportowano na przełomie stycznia i lutego  1943 roku do Auschwitz, gdzie zostały zamordowane w komorach gazowych.

Przeżyło  kilka osób, w tym odnaleziony w USA przez Katarzynę Winiarską David  Waldshan, którego żona, dzieci i wnuki przyjadą na uroczystość  odsłonięcia pomnika (David ze względu na stan zdrowia nie może  przyjechać). Na uroczystość przyjedzie w sumie 30 osób potomków  białowieskich rodzin, które wyemigrowały przed wojną do Palestyny i USA:  Lerenkindów, Feldbaumów, Krugmanów, Galpernów i Reinesów.

Na  głównej ulicy Białowieży, Stoczku, gdzie przed wojną mieszkała większość  białowieskich Żydów stanie też tablica informacyjna przybliżająca życie  tej społeczności.

Dzień przed uroczystością odbędzie się  spotkanie potomków żydowskich rodzin Białowieży z dzisiejszymi  mieszkańcami Białowieży, również z tymi najstarszymi. To dzięki imionom i  nazwiskom przechowanym w ich  pamięci możliwe było rozpoczęcie  odzyskiwania informacji o Żydach w Białowieży.

Wieczorem w Teatrze  w Teremiskach odbędzie się też pokaz spektaklu granego przez młodzież z  Białowieży i okolicy „Sąsiedzi, których nie ma”, w którym młodzi ludzie  opowiadają historie o żydowskich sąsiadach, które przekazali Katarzynie  Winiarskiej najstarsi mieszkańcy.

Udało nam się zdobyć część  środków do realizacji projektu od Forum Dialogu i Stowarzyszenia  Żydowski Instytut Historyczny, jednak sporo nam jeszcze brakuje.

Zachęcamy  do współpracy i do wsparcia naszego projektu – pierwszego znaku  upamiętnienia Żydów w Białowieży i pierwszej takiej wizyty potomków w  miejscowości ich przodków. Wierzymy, że stworzenie miejsca dla pamięci o  przeszłości, tworzy też przestrzeń do lepszej przyszłości.

Z wyrazami szacunku, zespół Fundacji Edukacyjnej Jacka Kuronia: Danuta Kuroń, Katarzyna Winiarska, Paweł Winiarski

Działanie  zainicjowała i organizuje Katarzyna Winiarska,  przez 15 lat mieszkanka  Białowieży, animatorka Fundacji Edukacyjnej Jacka Kuronia, w ramach  której od kilku lat bada dzieje Żydów w Białowieży (autorka Wirtualnego  Muzeum Historii Żydów w Białowieży www.jewish-bialowieza.pl), odnajduje  potomków żydowskich rodzin z i prowadzi działania edukacyjne w  tym zakresie. W 2018 roku za swoje działania na rzecz przywracania  pamięci była nominowana do Nagrody Polin.