"Gdynia - Tel Awiw"

Muzeum POLIN

Gdynię od Tel Awiwu dzieli blisko 3000 kilometrów. Mimo geograficznego dystansu, miasta łączy zaskakująco wiele podobieństw. Oba powstały w tym samym czasie jako porty-bramy na świat i w szybkim tempie stały się eleganckimi kurortami oraz nowoczesnymi portami.

Wyróżnia je charakterystyczna, modernistyczna architektura. Spoiwem okazuje się także wspólna, polsko-żydowsko historia. Oba powstały w tym samym czasie jako porty-bramy na świat, eleganckie kurorty i perły modernistycznej architektury.

Zabieramy Was w podróż po nadmorskich miastach wybudowanych niemal od podstaw na początku XX wieku. Oba odegrały podobną rolę w historii Izraela i Polski. Reprezentowały marzenia i aspiracje państw, których jeszcze kilka lat wcześniej nie było na mapach. Tel Awiw założony w 1909 roku i wzniesiony w dużym stopniu w okresie Mandatu Brytyjskiego Palestyny nazywano "pierwszym miastem hebrajskim". Gdynia, którą budowano od 1920 roku, mianowano "polskimi wrotami na świat". Jako nowoczesny port, miała być bramą wyjazdową dla towarów i ludzi.

Z kolei nadmorski Tel Awiw miał pełnić rolę bramy wjazdowej, stając się celem podróży oraz miejscem osiedlania się imigrantów przybywających, by tworzyć przyszłe państwo żydowskie. Te reprezentacyjne funkcje i początek nowego stulecia sprzyjały realizacji ambitnych planów urbanistycznych – oba miasta zdominowała architektura modernistyczna.

Oba miasta mają także inne wspólne kolory: błękit odnoszący się do barwy morza i żółcień – kolor słońca i plażowego piasku. Barwy te z łatwością będzie można odnaleźć na wystawie, m.in. na powstałych w międzywojniu, plakatach reklamowych i propagandowych, a także w folderach.

Gdynia i Tel Awiw szybko zyskały rangę ważnych portów morskich, stały się modnymi letniskami i kurortami. Codzienność rodzących się miast poznacie na wystawie dzięki archiwalnym fotografiom, filmom, dokumentom, rysunkom i obrazom, a także elementom wyposażenia modernistycznych kamienic. Zobaczycie celebrowane rokrocznie święta miejskie – gdyńskie Święto Morza i telawiwskie obchody radosnego święta Purim. Zapoznacie się także z przygotowanymi specjalnie na ekspozycję makietami ikonicznych budynków Gdyni i Tel Awiwu.

Więzi pomiędzy Gdynią a Tel Awiwem nie ograniczały się do analogii architektonicznych, czy ideowych. Oba miasta łączyły także statki linii żeglugowych "Gdynia-Ameryka" (GAL). Na tak zwanej Linii Palestyńskiej kursował S/S "Polonia", który jako pierwszy statek pasażerski zawinął do nowego portu w Tel Awiwie. Wyposażenie i wnętrza statków GAL-u projektowali czołowi polscy artyści – na ekspozycji zobaczycie m.in. zastawę stołową ze statku M/S "Piłsudski".

Nowe miasta i ich mit założycielski przyciągały i inspirowały artystów. Na wystawie "Gdynia – Tel Awiw" wśród cennych obiektów znalazły się wyjątkowe, bo rzadko opuszczające Izrael prace najwybitniejszych malarzy telawiwskich, a wśród nich "Port w Jaffie" Reuvena Rubina z 1923 roku. Ponadto z Izraela do Polski przyleciały intrygujące rysunki Nahuma Gutmana, w których artysta własną biografię wpisał w mit założycielski Tel Awiwu.

Prace te po latach wykorzystał jako ilustracje do książki "Małe miasto i kilku w nim ludzi. Historie z początków Tel Awiwu". Na wystawie zobaczycie także obrazy olejne Gutmana ze scenami rodzajowymi ukazującymi orientalne uroki Jaffy, jak również zaprojektowany przez niego herb Tel Awiwu. Z kolei na obrazach Ludwiga Bluma odnajdziecie panoramę "białego Tel Awiwu". Wybrzeże Morza Bałtyckiego oraz Gdynię dostrzeżecie w m.in. w "pejzażach morskich" Władysława Strzemińskiego, rysunkach Janusza M. Brzeskiego czy kompozycjach malarskich Michaliny Krzyżanowskiej i Kazimiery Pajzderskiej.

Klamrę między przeszłością a dniem dzisiejszym zamykają polscy artyści współcześni. Maurycy Gomulicki stworzył neon zatytułowany "Transatlantyk", nawiązujący do symboliki nadmorskiego charakteru obu miast. Fotograf Wojciech Wilczyk przygotował foto-esej o architekturze modernistycznej Gdyni i Tel Awiwu, pokazując współczesny wygląd i kontekst otoczenia wybranych budynków. Modernistyczna architektura jest również tematem ascetycznych obrazów Marii Kiesner.

Wystawa "Gdynia – Tel Awiw" jest związana z obchodami 100-lecia powstania miasta Gdyni, 110-lecia założenia Tel Awiwu, wreszcie stulecia otwarcia Bauhausu – niemieckiej uczelni artystycznej, której program ukształtował nowoczesne oblicze wielu miast Europy i dzisiejszego Izraela.

Ekspozycja powstała we współpracy z Muzeum Miasta Gdyni, pod honorowym patronatem prezydenta Gdyni Wojciecha Szczurka i burmistrza Tel Awiwu Rona Huldaia, a także Ambasady Izraela w Polsce.

• Kurator: Dr Artur Tanikowski
• Kuratorka organizacyjna: Ewa Witkowska
• Projekt scenograficzny: ONTO STUDIO | Kaja Nosal, Anna Wręga
• Identyfikacja wizualna wystawy: Marcin Władyka | Headmade Studio
• Projekty artystyczne: Maurycy Gomulicki, Maria Kiesner, Wojciech Wilczyk